Dihang nangabang mi og bay sa Tabango, Leyte, wa mi among kaugalingong pansayan. Nakigsawo ra mi sa ubang pamilya nga nangabang sab sa silingang mga pinuy-anan. Gihatagan og yawe ang matag pamilya.
Duha ka pansayan nga pinatukod sa munisipyo ang nahimutang pila ka metro gikan sa amo. Ang una para namong may yawe. Ang ikaduha giablihan alang sa publiko. Bisan giunsa namo og limpiyo sa kinandadohang pansayan, mag-antos ming tanan sa labihang kabaho sa way atiman nga publikong pansayan.
***
Mas lisod ang kahimtang sa pipila ka eskuylahang publiko. Gawas nga nihit ang pansayan wa pa gyo'y klarong suplay sa tubig. Maong ang mga pansayan ina'y makatabang nahimo na hinuong hulga sa kahimsog sa mga tinun-an ug mga magtutudlo.
May nakaplagan pa gani ang Department of Health nga mas seryusong mga sakit tungod sa kakuwang ug kalang-og sa mga pansayan sa publikong mga eskuylahan: Di na manginom og tubig ang mga bata aron nga di mapugos pag-adto sa pansayan; o pugngan ang sugo sa lawas nga mosangpot sa infection ug ubang komplikasyon.
***
Sa labing uwahing ihap sa World Health Organization, gibanabana nga 26 milyones ka Pilipinhon ang way pansayan. Maong napugos ug naanad na lang sa paglabay sa ilang hugaw sa tago ug bakanteng mga luna o sa mga kanal ug mga suba.
Nga makamugna og mas lapad nga hulga sa kahimsog sa publiko. Makahimong mas hugaw sa palibot, makadugang sa hulga sa kaluwas sa pagkaon ug apil na sa mga tinubdan sa tubig. Maong mas daghan nang nangaigo ug nangamatay sa mas grabeng mga sakit sa ginhawaan.
***
Mas daghang way pansayan sa India, kapin sa 600 milyones. Lahi sa ato nga kutob ra sa istorya, may mga pundok sa India nga nidangop sa bag-ong mga teknolohiya paglimpiyo sa palibot.
Bunga sa ilang paningkamot ang e-toilet: Kinabaratohang solar-powered ug unmanned nga pansayan. Ang pagbutang og sensiyo moabli sa pultahan sa pansayan, mopasiga sa suga, mohatag og audio commands, mo-flush og 1.5 ka litrong tubig human sa tulo ka gutlong paggamit, o 4.5 ka litro kon mas taas ang paggamit ug molimpiyo sa lingkoranan human sa lima ngadto sa 10 nga mogamit.