Di ni unang higayon nga nahiagom ang mga mag-uuma sa bukirang mga barangay sa Sugbo sa grabeng katugnaw. Nahibaw-an ni Regional Technical Director Joel Elumba sa Departamento sa Agrikultura (DA) sa Central Visayas gikan sa hamtong nga mga mag-uuma sa kasadpang Sugbo nga nakasinati sab sila og grabeng katugnaw niadtong 1989.
Gitataw hinuon sa mga mag-uuma nga mas ubos ang temperatura karon kay sa ilang nahiagoman 25 ka tuig ang nilabay. Matod ni Elumba wa silay kahimanan pagsukod pila gyod ang temperatura sa bukid. Apan ilang banabana nga nitidlom ang temperatura sa Kantipla, Tabunan, Cebu City ug hangtod 12 degrees celsius.
***
Nasamotan ang katugnaw sa bukirang mga barangay sa Dakbayan sa Sugbo ug lungsod sa Balamban tungod sa way hunong nga bunok sa uwan ug kusog nga huros sa hangin. Gawas sa pagkaluya sa ilang mga hayop ug pagkalata sa ilang mga tanom, nagguba sab ang kabalayan sa pipila ka mag-uuma sa Kantipla.
Nahibung hinuon si Elumba nganong ang dakong kadaot sa kasadpang Sugbo wa masinati sa ubang kabukiran sa Sugbo ug sa Central Visayas, apil nang Mantalongon, Dalaguete. Gitun-an nila ang kahigayonan nga sama sa hangin ug uwan naglinya-linya sab ang katugnaw. Gisusi sab kon samang bukirang mga barangay ba sab ang naigo sa grabeng katugnaw niadtong 1989.
***
Wa magtuo si Elumba nga matag tuig nang mobalik ang grabeng katugnaw sa Sugbo. Masaligon siya nga human sa pagkagiw sa tingtugnaw karong Pebrero mahibalik na ang naandang kaalimuot sa Sugbo ug sa nasud. Nitataw hinuon nga di sab angayng mokumpiyansa sa kalitkalit nga kausaban sa panahon tungod sa global warming.
Gitambagan ni Elumba ang mga mag-uuma nga mas maayong magtukod na lang gyod og kamalig alang sa ilang mga hayop. Kay bisan di na sama katugnaw sa mosunod nga katuigan, nagkinahanglan gihapon ang mga hayop og kapasalingongan matag bunok sa kusog nga uwan. O kon mahinayon ang grabeng ting-init tungod sa gipasidaan nga El Nino.
***
Nga maoy sunod nga pangandaman sa DA. Samtang nakigtambayayong sa local government units (LGUs) sa pag-apud-apod og mga bitamina, supplements ug antibiotics alang sa mga mag-uuma nga nanag-iya sa mga hayop nga gitugnaw, nagsugod nang DA pagpahinumdom ug pagpasabot sa mga mag-uuma sa labing tukma nga mga pangandam sa taas nga huwaw.
Nipasidaan si Elumba unang maapektahan kon mahinayon ang gikahadlokang paggrabe sa El Nino mao ang pagkauga sa mga sapa ug mga umahan tungod sa pagtidlom sa ang-ang sa tubig. Matod ni Elumba napahimutang nang water catchment systems sa nagkalainlaing umahan sa Central Visayas aron pagsegurong di maughan ug mangalawos ang mga tanom.
Naapiki ang DA ug LGUs pagsagang sa katugnaw. Hinaot nga mas andam sila sa dugay nang gipasidaan nga huwaw.
***
Email: leo_lastimosa@ans-cbn.com