EDITORYAL - Pag-amyenda saparty-list system

Maraming party-list representatives ang sumusuporta sa panawagang amyendahan ang party-list system upang maiwasan ang pang-aabuso ng ilang sektor. Sa kasalukuyan, pawang kapakinaba­ngan para sa kanilang sarili ang inaatupag ng mga grupo. Noong nakaraang linggo, mariing binatikos ni President Duterte ang pagmamalabis ng party-list.

Mula nang ipatupad ang party-list system noong 1998 election, wala nang magandang narinig ukol dito. Maganda sana ang layunin pero mula nang dumami ang naghahangad na mapabilang sa makapangyarihang kongreso, naging kaduda-duda ang nirerepresenta ng party-list. Layunin ng party-list system na magkaroon ng kinatawan ang mga maliliit sa lipunan pero sa kasalukuyan, pansariling interes ang kanilang hangad.

Ngayong nalalapit na ang May 9 elections, dapat maging matalino na ang mga botante sa ihahalal na party-list. Maging mapanuri sapagkat maraming kuwestiyunableng party-list group. Seventy percent ng party-list groups na pinayagang makasali sa May 9 elections ay identified sa political clans at mga malalaking negosyo na wala namang malinaw na adbokasiya at nirerepresenta.

Noong nakaraang buwan, sinabi ng election watchdog Kontra Daya, 122 party-list groups sa 177 na nasa listahan para lumahok sa May 9 elections ay kuwestiyunable. Ayon sa Kontra Daya, dapat ipaliwanag ng Comelec kung bakit hinahayaan ang mga grupong ito na salaulain ang party-list system. Ang kawawa sa nangyayaring pagsalaula sa party-list system ay ang marginalized sector. Napagkakaitan at nawawalan sila ng representasyon.

Nakahihindik ang binulgar ng Kontra Daya na 44 na party-list groups ang kontrolado ng political clans, 21 ang may koneksiyon sa malalaking negosyo samantalang 34 ang walang malinaw na adbokasiya at representasyon. Mayroon ding 32 party-list groups na may koneksiyon sa pamahalaan at military, samantalang 26 ang may incumbent officials na tumatakbong party-list nominees. At ang malupit, 19 na party-list groups ang may pending na court cases.

Nawawala na ang tunay na layunin kung bakit nilikha ang party-list system. Hindi na para sa marginalized kundi para sa mga taong hidhid sa kapangyarihan. Nararapat lamang na amyendahan ito para mabago ang imahe.