EDITORYAL - Minaro sa China

Kinahanglan nang mohimo og kaugalingong mga lakang ang Pilipinas batok aning padayong walay pagrespeto sa China sa katungod niini diha sa kaugalingon niining teritoryo.

Ning bag-o lang, gipaspasan sa China ang pagtukod og mga artipisyal nga mga isla sa sud sa West Philippine Sea. Literal nga nagtukod gyud og mga isla sa mismong tugkaran sa Pilipinas aron angkunon ang lugar ug himuong kataw-anan ang mga Pilipino.

Kun kahinumdoman, sa dihang wala pay artipisyal nga mga islang natukod ang China diha sa WPS, sila maoy nangusog nianang South China Sea Code of Conduct.

Butang nga giuyonan sab sa ubang mga orihinal nga claimant countries nga mga sama sa Pilipinas, Malaysia, Vietnam ug Brunei aron paglikay nga dunay mahitabong armadong engkwentro ang managsilingan.

Ang China nakakita og buslot sa sitwasyon ug namuhonan sila niini. Human nisanong ang mga claimant countries nidako ilang kumpiyansa nga kaya sab nilang moapil-apil sa kaguliyang pinaagi sa pagpangusog sab kunohay sa ilang claims sa mga teritoryo.

Nag-drawing sila anang kontrobersiyal nga 9-dash line nga epektibong miangkon sa halos 90 porsiyento sa SCS ug giangkon nilang ilaha kini. Miapil na sab og pag-angkon ang Taiwan ug miokupar sa  kinadak-an nga isla sa SCS, ang Itu Aba nga gitawag nila karon og Taiping Island.

Ang resulta, nakugang nalang ang orihinal nga claimant countries. Nagsamoksamok na karon og maayo ang China samtang ang Taiwan nagpamati ra sa resulta sa kaguliyang kay duna sab silay kaugalingong panaribal sa China.

Ang 9-dash line sa China sa resolusyon sa Arbitral Tribunal niadtong 2016 nga pabor sa Pilipinas nag-ingon nga wala kini basihan ug ilegal ang pagpangangkon sa China og mga teritoryo sa WPS kay wala na kini masulod sa ilang 200 nautical miles exclusive economic zone.

Sa laktod gibraso sa China ang tanan aron ipatigbabaw ang ilang ilegal nga pag-okupar sa mga teritoryo sa SCS. Sila mismo ang nagsige og insister anang Code of Conduct apan sab ang naglangay-langay sa pagratipikar sa kasabotan.

Gihimo nila kini samtang ilang gipaspasan ang pagtukod og daghang artipisyal nga isla. Alkanse lang ang Pilipinas sa tanang claimants kay sagad sa gitukoran sa China naa sa WPS.

Mas maayong duolon sa Pilipinas ang mga orihinal nga claimant countries ug maghiusa batok sa China.