Ipasangil sa mga tawo

Kun kaniato, ang labing bag-ong salida, kinsay nagbuwag sa showbiz, unsay bag-ong uso, kinsay nakadaog sa sport lang ang hisgutan sa matag adlaw.  Karon, adunay mas lawom pang hisgutan ang mga tawo—unsa ka lawom sa baha nga nasinati gabii ug unsay mga nanguba nga gamit sa balay tungod sa grabeng pagbunok sa uwan.  Halos matag adlaw ang perwisyong hatud sa di’ maayong lakat sa panahon.  Ug matag higayon nga moabot ang maong katalagman, igo na lang nga manguros ang mga tawo sa kalapad sa epekto niini gikan sa transportasyon, mga kabalayan, supply sa pagkaon, kaluwas sa kahimtang ug labaw sa tanan—ang hulga sa kinabuhi.  Apan samtang nag-anam ka grabe ang resulta sa baha, nakat-on na ba ang mga tawo aron batukan ang paglutos sa kinaiyahan?

Di’ maayong magbinasulay tunga-tunga sa dakong problema sa kinaiyahan.  Apan kinahanglan nga susihon kinsay mabasol nganong mas bangis ang dugdog karon ug mas hait ang kilat nga imong makita sa kalangitan?  Labaw sa tanan, makapangutana ‘ta nganong mas grabeng ka lapad ang epekto sa baha ug nganong mas daghang mga lugar nga karon gipangbahaan na.  Ang tawo ang labing delikado ug bangis nga nabuhi ining kalibutana.  Kini ang paghulagway sa mga eksperto.   Tungod sa atong mga nahibaw-an nga mas taas pa itandi sa mga hayop ug uban pang buhing butang sa palibot, adunay katakos ang mga tawo sa paggamit ug pagpanlupig sa uban.

Tinuod nga gipiyal lang sa mga tawo ang kalibutan.  Apan ang pagpuyo sa kalibutan sa milabay nga katuigan, mas daghang kadaot nga nahimo ang mga tawo itandi sa mga maayong lakang nga nabuhat, mas daghang pag-abuso ang gihimo sa mga tawo itandi sa pagpangga sa kalikupan, mas daghang hayop ang gipatay itandi sa mga hayop nga gipangbuhi, mas daghang tanom ang gipamutol itandi sa mga tanom nga gipatubo, mas daghang yuta ang giabuso sa daghang abuno itandi sa mga yuta nga gitikad sa normal nga paagi, mas daghang mga sakyanan ang nagbuga og aso itandi sa mga sakyanan nga kondisyon pang nagbiyahe, mas daghang nag-abuso sa palibot itandi sa mga nagpakabana.

Usa sa napu’ ka mga karakter sa mga tawo nga makapaguba kung tuhoan ang pagtuon sa psychologist nga si Robert Feldman sa University of Massachusetts, mao ang gitawag nga ‘crave violence’.  Anaa na sa tawo ang tinguha nga mopatay ug mo-abuso sa iyang palibot.  Sukad pa sa mga panahon sa wa’ pa matawo ang Ginoo sa kalibutan, natala na ang labing makalilisang nga gubat nga ang tumong mao ang pagpukan sa uban—daghang giyera ang nitumaw nga ang tumong mao ang pagpalapad sa ilang mga teritoryo bisan kung pila pa ka tawo ang mangamatay--- daghan mga edipisyo ang nibarog bisan kung pila ka kahoy pa ang gipamutol ug pila ka yuta ang giguba aron makakuha og semento ug uban pang gamit sa konstruksyon.  Daghang mga tawo ang mangamatay sa polusyon sa matag adlaw sa nga’n sa kalambuan.

Ang pagtuon nga nigawas niadtong 2008 nagpamatuod nga usa na ka matang sa gawi sa tawo ang pagka-bayolente.  Nagpamatuod ang pagtuon nga kung adunay bahin sa utok sa tawo nga buot mobuhat sa unsay maayo o tukma, aduna say bahin sa utok nga buot mohimo og di’ maayo.  Karon, di’ lang ang kalikupan ang gipanamastamasan, apan lakip na ang pagkatawo sa uban pinaagi sa pagkutlo sa kinabuhi sa uban ug pagtunob sa tawhanong katungod sa mga biktima sa pagpanlugos ug pagpandaot.  Kining tanan—tungod sa giigong gawi sa usa ka tawo sa pagpatay.

Kung mao ni ang magpasulabi sa komunidad, dakong pait ang epekto ining tanan sa atong kinaiyahan.  Ug panahon sa mga katalagman, paspas pa ‘ta sa kilat sa pagpanguros uban sa pagpangayo og tabang sa kahitas-an.  Apan ang tabang nga atong gipangayo, anaa sa matag usa kanato nga adunay igong katakos sa pag-amuma ug pagpangga sa kinaiyahan.  Ang nakapait ra ba kay luyo sa grabeng pagpangabuso nga gihimo sa kalikupan, wa’y mokiha ug wa’y mopabilanggo sa mga gihimo batok sa kalikupan. 

* * *

Email: [email protected] or [email protected]