Tukmang banabana

Matag bunok sa uwan, modayon ta’g pangutana, “Dunay bagyo?” Tungod sa global warming, nga nakahimo sa atong panahon nga mas lisod banabanaon, maayo tingaling dawaton natong pait nga kamatuoran nga may mga higayon, sama sa nahitabo sa Sugbo sa niaging mga adlaw, nga ang intertropical convergence zone (ang termino sa Pagasa sa panag-abot sa bugnaw ug init nga hangin) mas kahadlokan kay sa bagyo.

 Ang ITCZ maoy hinungdan sa kusog nga uwan nga nakapabaha ug nakapadahili sa lapok sa walo ka sitio sa Guadalupe sa Dakbayan sa Sugbo. Sa pikas nga bahin, ang duha ka nangaging bagyo, si Hanna ug Ineng, niabot ug nibiya nga wa nato mabatyagi.

* * *

Pagsugod og bunok sa uwan sa niaging semana, nipasabot si Pagasa Mactan Director Oscar Tabada nga “local thunderstorm” ang nahitabo: Ang grabeng kainit sa tibuok buntag nisangpot sa kusog nga uwan sa hapon. Nipasalig si Tabada nga ang uwan molungtad lang og usa ka oras ug di makahasol sa atong pagpamahuway sa gabii.

 Ang usa ka oras nga uwan nga gipangagpas ni Tabada nainat sa tibuok gabii ug hangtod sa pagka sunod buntag. Ug nasumpayan sa pagsige na’g tultol sa uwan. Di lang sa hapon ug sayong gabii kun dili bisan sa sayo ug tungatungang buntag. May mga adlaw gani nga tibuok adlaw nga way putol ang hinay ug kusog nga uwan.

* * *

Ang pagtaod sa P18 milyones nga doppler radar system sa Pagasa Mactan mahimong makatabang nilang Tabada ug kaubanan paghatag og mas tukma nga banabana sa kahimtang sa panahon. Kay ang bag-ong kahimanan nga itaod na sunod buwan mopalapad sa dapit nga mapanid-an sa Pagasa Mactan ngadto sa 5,000 ka kilometro.

 Apan di pa tingali ni makahatag nilang Tabada og katakos sa pagtakda unsa ang tukmang gidaghanon sa uwan nga mobubo, unsang orasa magsugod ug kanus-a mahuman ug kun asa mobundak--sa suba ba sa Mahiga, o sa downtown area, o sa kabukiran sa Monterrazas de Cebu.

* * *

Ang teknolohiya pagbanabana sa panahon nanukad sa kahimanan nga mosukod sa nagkalainlaing aspeto. Nga naglakip sa weather balloons, ang labing karaan, ug sa labing bag-o nga remote controlled planes o drones, sounding rockets ug satellites.

 Labing abunda ang kasayuran sa kahimtang sa panahon pinaagi sa satellites nga gipalupad sukad sa dekada 60: Ang Geostationary Operational Environmental Satellites (GOES) ug Polar Orbiting Environmental Satellites (POES) nga mokuha og mga hulagway sa porma sa panganod, mosukod sa gikusgon sa hangin ug sa pag-irog sa panganod, pagbanabana sa uwan tungod sa pagtidlom sa temperatura ug pagsukod sa temperatura sa hangin ug dagat.

 Sa kauwahian, mga eksperto gihapoy magpili unsay kahimanan ang ilang tuohan maong may mga higayon nga managlahi gihapon ang ilang banabana sa panahon.

* * *

Email: [email protected]