Hangyo sa kinaiyahan

Gikan sa kapin 20 milyones ektarya nga kakahuyan karon kapin sa 5 milyones nalang. Gikan sa labing nindot ug kompleto nga biodiversity sa kalibutan tungod sa kadaghan sa mga kinabuhi nga makita gikan sa kabukiran hangtud sa kadagatan, karon nabutang sa dakong alaot ang kinaiyahan sa Pilipinas. Gikan sa kapin 7, 100 ka mga isla nga napuno sa mga organism, karon maihap nalang ang mga isla nga abunda sa kinaiyahan. Gikan sa usa ka nasud nga tuyong gibisita sa mga turista ug sa mga sayantipiko tungod sa dasok ug mabulukon nga kalikupan, karon makaluluoy na nga nag-pinal ang atong kalikupan.

High school dihang akong namat-an ang kampanya sa pagpanalipod sa kinaiyahan. Nakahinumdum pa ko nga ang akong ‘oratorical piece’ sa akong giapilan nga kompetisyon naghisgot sa pait nga kahimtang sa kinaiyahan. Sentro sa akong speech ang nahitabong trahedya sa Ormoc niadtong tuiga nga nikalas og kapin 8 mil ka kinabuhi.   Sukad nahitabo ang lunop sa Ormoc, init nga kampanya sa pagpanalipod sa kinaiyahan ang niputos sa mga taga rehiyon 8.   Naghatag og lanog nga panawagan ang maong trahedya sa mga Pilipino nga panalipdan ang kalikupan ug ibalik ang kanindot sa kinaiyahan.

Apan 20 ka tuig ang nakalabay, susamang kampanya lang gihapon ang gihimo sa pagpanalipod sa kinaiyahan. Wa’ pa matagbaw ang mga nanamastamas sa atong kalikupan tungod kay mas grabeng kadaot pa hinuon ang nahitabo. Pananglit, ang sunod-sunod nga pagkasikop sa mga pawikan ug mga gitawag nga black corals dinhi sa Sugbo ug didto sa kaulohan. Ang usa ka container nga puno sa maong mga ‘endangered species’ magkantidad og kapin sa napu’ ka milyon ka pesos. Nasikop man ang tawo diin nakapanga’n ang mga kontrabando apan gawasnon pa ang mga dagkong negosyante nga giingon maoy nagpundo sa maong ilegal nga negosyo.

Pipila nalang ba ka tawo ang may kaisog nga mobarog sa publiko aron ibutyag ang mga tawo nga nagpundo sa ilegal nga pagpanggusbat sa atong kalikupan? Kahinumduman, gipatay ang Sugbuanong si Elpidio ‘Jojo’ dela Victoria tungod sa iyang mainiton nga kampanya pagpanalipod sa kinaiyahan partikular sa mga ilegal nga mananagat. Kumusta na ba ang iyang kaso? Aduna na bay nataral sa bilangguan tungod sa pagpatay sa usa ka tawo nga nanalipod sa atong kinaiyahan ug nibarug aron kapanalipdan ang atong sunod nga henerasyon? Hangtud nga magpabiling pangag ang atong balaod batok sa mga tawo nga nalambigit sa pagpatay sa atong kalikupan, magpabiling dakong problema ang pagpanamastamas sa atong kinaiyahan.  

    Adunay nidaog sa Ramon Magsaysay awards nga si Atty. Antonio Opposa tungod sa iyang kusganong pagbarug alang sa kalikupan, apan unsa lang ba siya kung pabilin nga magpaka-buta bungol ang sagad sa mga tawo sa tinuod nga sitwasyon sa atong kinaiyahan? Ning bag-o, usa ka senador ang nibarug batok sa mga nangawat ug nagnegosyo og black corals. Giisip ni Senador Miguel Zubiri nga sabotahe sa atong ekonomiya ug sa atong kaliwat ang gihimong pagpatay sa atong kalikupan. Karong buwan sa Hunyo, gisaulog sa kalibutan ang pagpanalipod sa kinaiyahan. Apan mag-unsa man ang kasaulogan kung wa’y malungtaron nga programa alang niini, wa’y hait nga balaod batok sa mga kriminal sa kinaiyahan ug wa’y lig-ong baruganan ang komunidad aron ipatuman ug tumanon ang mga lagda sa atong kalikupan?

Ang kampanya sa pagpanalipod sa atong kinaiyahan maoy tataw nga ehemplo sa usa ka gubaon nga plaka. Di’ na to mabasol ang gobyerno tungod sa mga lagda nga gipatuman niini pagpanalipod sa atong palibot. Hinuon adunay mga higayon nga molikoy sila tungod ra ‘sab sa likoy nga utok sa mga opisyal. Apan diin ba gyud ‘ta napakyas sa atong kampanya? Pakyas ‘ta sa paghatag og mas kasaligan nga panginabuhian sa mga tawo nga direktang nikuha ug nagpahimu’s sa atong kinaiyahan. Pakyas ‘ta sa pagpahamtang og hait nga silot nila ug sa ilang mga amo.

Email: [email protected] or [email protected].