Sa among panahon, meaning sa mga bata pa mi, sa ato pa, some years ago, bisag unsaon pagbunok sa uwan, bisag unsa ka kusog sa bagyo, di gyud maglunop ang Cebu.
Apan, karon, mouwan lag pila ka minutos, baha dayon. Ngano man ni?
Sa among panahon, ang mga sapa nagbabiling sapa, ang kakahoyan dili pangahuyon, ug labaw sa tanan, wala pa mauso ang mga plastic nga maoy makabara sa mga agianan sa tubig.
Atong masabot dinhi, nga kining atong nahiaguman karon nga mga katalagman nga dala sa pag-uwan-uwan, resulta kini sa kabuang sa pipila ka tawo, ug total neglect sa gobyerno. Sa ato pa, kabuang ug pagpasagad sa pipila ka tawo, ug failure in governance, kitang tanan apektado. Unfair no?
Atong ma-imagine nga ang Subangdaku sa Mandaue, sa unang panahon, even before sa among panahon, usa kini ka dakung suba, hinungdan nga ginganlan kinig Subangdaku. Apan unsay gihimo sa tawo? Gi-squattan ug giwagtang ang dakung suba, ug karon, gamay na lang, hinungdan nga matag bunok sa ulan, maglibog kun asa agi ug asa paingon ang tubig. Resulta: lunop.
Mao ni nahitabo sa Manila, diin, usa ka dakung sapa kanhi ang gihimong subdivision, ug sa dihang mibunok ang makusog kaayo nga ulan, pila ka adlaw, ang tubig ni-reclaim sa ilang lugar, mibalik sa kanhi nila dapit, ug tungod kay gikoral na man ang tibuok subdivision, wala na kagawas ang tubig, diha na pundo sulod sa subdivision. Dakung kadaut ang nahimo. Ang tubig igo lang nga mi-reclaim sa ilang dapit, igo lang naningil.
Mao ni ang nahitabo sa Subangdaku nga gipagamay sa tawo. Ug mao usab kini ang nahitabo sa dalan Colon, ug ubang mga dapit sa siyudad – ang tubig, igo lang nga naningil what is theirs.
Atong gialihan ang mga waterways. Ang uban nato, naa gyud magbalay sa mga agianan sa tubig. Unya, basura dinhi, basura didto. Ug ang gobyerno nagtanga lang pod.
What now ? Nasuko ang kinaiyahan, napungot! Nakautang ang tawo, atong gipanamastamasan ang kinaiyahan, ug karon, naningil na. Ug gumikan sa dakung kadaut nga gihimo sa tawo ngadto sa environment, makabayad kaha ta sa daku natong utang? Usahay kinabuhi gyud ang ipabayad sa maong utang.
Atong gipasanginlan ang climate change. Ug nganong mi-change man ang climate? Kini gumikan ra pod sa tawo. Ang mga kadaut nga atong gihimo sa kinaiyahan maoy nakapa-change sa climate. Naglibog ang kinaiyahan, nagsalimuang ang climate. Ug karon, lagmit, napungot na pag-ayo. Maoy hinungdan nga sa tibuok kalibutan karon, nagkadaiya ang katalagman nga mihapak sa tawo. Mga katalagman nga wala sukad mahiagomi sa tawo.
Unta kun ato lang gipangga ug giatiman pag-ayo ang kinaiyahan, dili unta kini mapungot, ug dili manimalos. Mag-unsa man ta ini ron Dro ? Maghuwat na lang sa mas grabe (simbako) pang katalagman ?