'Presidentiable' maoy mohimog reporma sa hudikatora?

Klarohon ta ni. Sumala sa atong Batakang Balaod, ang kagamhanan adunay tulo ka departamento: ang executive; judiciary ug legislative. Ang executive gipangulohan sa presidente; ang hudikatura gipangulohan sa Korte Suprema; ug ang lehislatiba gilangkoban sa senado ug kongreso. Matag usa nila independente sa usa’g-usa.

Busa niadtong miaging Sabado, atol sa usa ka forum sa mga kandidato pagka presidente, nga gipahigayon sa usa ka media network, dihang miingon ang usa kanila nga iya kunong “repormahon” ang hudikatora isip maoy iyang solusyon niining pagpamatay sa mga taga-media (ug nga sa akong pagtuo usa ka tubag nga wala makatumong sa pangutana) nagpaila lamang kini kun unsa ka taphaw ang pagsabot sa maong kandidato sa atong sistema sa pang-goberno. Tungod kay wala may gahom o katungod ang usa ka presidente nga mohimo’g pagreporma sa hudikatora, kay kini ubos man sa gahom sa Korte Suprema. Ug makapabalaka kini tungod kay ang maong kandidato dugay na man untang nag-alagad sa goberno, ug karon gusto siyang magpapili pagka presidente apan wala man diay siya’y klaro ug kredible nga mga lakang o programa nga buhaton kun ugaling mapili siya.

Gani, sa maong forum, usa o duha lamang kanila ang adunay mga klarong vision o panglantaw alang sa atong nasud, nga mabasehan usab sa ilang performance. Ang uban didto igo lang mipadayag og mga “motherhood statements” o mga pamahayag nga dili kongreto ug dili specific. Lami paminawon apan kulang sa unod.

Kining maong presidentiable midugang nga sa mga kaso kuno nga ipasang-at sa korte, ang prosekusyon makadaog lamang og 18% niini. Ubos kini kaayo kun itandi kuno sa ubang nasud. Diin man kaha siya niining numeroha? Puyra buyag, dinhi sa Sugbo, taas man intawon ang porsento sa konbiksyon; daghan man intawon dinhing mga huwes ug piskal nga nagtarong, ambot lang kaha sa ubang lugar kun diin niya gibase ang iyang numero.

Usa pa usab, klaro kaayo nga wala siya makahibalo nga ang konbiksyon sa sinumbong dili maoy sukaranan sa pagpatunhay sa hustisya. Kay dinhi sa atoa, tungod sa mga pagkulang sa pamunoan sa Manila, kulang ang mga korte, mga huwes, mga piskal. Tan-awa diha sa Talisay, naa diha’y dakong building sa korte, apan walay huwes. Ug busa, tungod kay nagtipun-og ang mga kaso, gi-agda sa atong balaod ug regulasyon nga i-settle ang mga kaso nga sama sa libak-libak sa silingan, away-away sa mga parente tali sa yuta, tsekeng niuntol, o utang wala mabayri. Mao man gani nga gihimong rekisito ang pagpa-agi sa mga gagmay nga kaso didto sa Lupon.

Ug bisan pa niini, nganong ang prosekusyon may sad-an kun ma-dismiss ang kaso? Maayo mag kami nag-dismiss? Maayog kami nanguhag ebidensya aron mapasang-at ang kaso? Nga igo ra man ming gitunolan sa sumbong, ug igo lang sab ming miduso sa sumbong ngadto sa korte. Sumala bitaw, kun dili namo ipaabot ang kaso sa korte kay huyang ang ebidensya, daghan man kaayong mag-imbestigar-imbestigar ug mag-anunsyo sa media nga nakadawat ang prosecutor. Ipangpahid niining uban ang ilang pagkulang ngadto sa hudikatora, bisan kun common knowledge sa publiko kun kinsay pinakadagkong kurakot aning gobernoha.

Makakab-ot kaha kita’g kausaban sa nasud kun ang mga sama gihapon niining kandidatoha ang mangulo nato, nga taphaw ug layo sa tinuod ang panglantaw alang sa pangagamhanan?

* * *

Alang sa inyong mga panahom, palihug email sa [email protected]. Daghang salamat.