Ang Climate Summit nga gihimo didto sa Copenhagen, Denmark usa ka dakong usik sa panahon. Aduna man tinuod sila'y nakab-ot nga kasulbaran sa nagka-init natong kalikupan, apan kasulbaran nga nagsubay sa hagip-ot nga kaugmaon sa kalibutan. Wala'y laing mapasanginlan nga ang “Copenhagen Accord” natiwas nga nakakab-ot og “non-binding deal” gawas sa kaisog mobarog sa mga dagkong nasud nga maoy giisip nga mga “massive carbon polluters.”
Makadaghan na gitulisok ang China, India ug Brazil sa paspas nga kausaban sa kalikupan tungod sa labing taas nga level sa carbon nga ilang gibuga sa kapunawpunawan. Apan sukad sa Rio Earth Summit sa 1992 ug Kyoto Protocol sa 1997 hangtod sa Copenhagen Accord, sila gihapoy mga walay uwaw nga mobalikwas sa ilang mga kamot isip balibad pagpirma sa kasabutan tumong sa pagpahinay sa ibuga nga carbon ngadto sa kapunawpunawan.
Kay “non-binding deal” man, lisod i-aplay ang “pacta sund servanda,” ang prinsipyo sa public international law nga mag-obligar sa mga nasud pagtahod sa ilang gikasabutan. Sa ato pa, bisan nagkasabot (deal) ang mga nasud nga pakubsan ang level sa carbon nga ibuga, kun usa o duha sa mga nasud nga miapil sa sabotsabot dili motuman, dili sila mahimong ireklamo kay lagi wala man nila i-obligar ang ilang nasud sa unsay gikasabotan.
Ingon niini ang sitwasyon sa kalibutan karon: samtang estrikto kaayo ang mga environmentalista nga anaa sa mga pobreng nasud sama sa Pilipinas, ang mga dagkong nasud sama sa China, India, Brazil, bisan gani ang Russia ug Amerika, walay plano nga motahod sa gikasabutan tumong sa pag-atiman sa nagkainit natong kalikupan.
Walay wala magdamgo nga makaangkon kita og bugnaw’ng kalikupan. Apan salikwaot palandongon nga kita lamang nga mga gagmay’ng nasud ang relihiyoso kaayong mosunod sa mga gikasabutan, samtang ang mga dagkong nasud magsige lamang og pabaga sa nawong.
Kun ingon niini pirme, ang mga pobreng nasud sama sa Pilipinas kanunay’ng nagsakripisyo sa kalambuan, ilabi na sa ekonomiya kay sama sa naandan, matag higayon nga mohimo kita og mga lakang nga ikaayo sa atong ekonomiya, ang atong kalikupan ang masakripisyo.
Ang atong mga enviromentalista sa nasud kritikal kaayo sa mga environmental protocol, ilabi na ang carbon emission, apan ambot og gihunahuna ba nila nga hilabihan ra kagamay sa atong kontribusyon sa climate change; ug kadtong mga nasud nga maoy labing dako nga nakahatag og kausaban sa klima, padayong mangyamiid sa unsa man ang gikasabutan sukad pa sa Rio de Janeiro, Brazil hangtod sa Copenhagen, Denmark nga tigum sa United Nations pagtuki sa nagkainit natong kalibutan.
Ang katapusang bagyo nga milampormas sa Luzon usa ka mensahe ngadto sa tibuok kalibutan nga biktima kita sa kagahi’g ulo sa mga dagkong nasud.
Busa, ang maayong ralihan sa mga environmentalista mao ang mga embahada sa mga nasud nga gahi’g mga ulo, kay dili sulbad sa climate change ang pagbabag sa mga proyekto nga makaayo sa atong ekonomiya.
* * *
Kay gihigpitan sa kagamhanan ang pag-regulate ang mga paboto, nakakita ang mga batan-on og hulip niini, gawas nga mao ra og kagamitan nga mao ang paghatag og sipa nga boto, mahimo pa kining daladalaon.
Lantaka – booooom!
Apan maayong mahibaw-an sa mga awtoridad nga gi-abusohan na sa mga tawo – mga tigulang ug bata – nga naggamit og lantaka niadtong Pasko.
Nauso kaayo bisan asa ang “ambush” ginamit ang lantaka. Sama sa gubat sa Basilan, ang mga karahong lantakero manghapa usab sa ngitngit, unya ini’g agi sa grupo sa mga tawo nga magbaklay o sakyanan nga magdagan sa karsada, pabuthan og duha ngadto sa lima ka lantaka.
Kun dili makabantay, ang magmotor mahapla sa karsada tungod kay makuyawan, ang mga hinginom og kape nga giingon nilang mga nerbiyoso atakehon kun pakalitan og paboto sa lantaka.
Nahunong ko sa usa ka tindahan sa among baryo sa Pakigne, Minglanilla pagkadungog nako nga dihay habalhabal nga puno og daghang pasahero nga mideretso sa walog kay ang drayber nga hubog napugwat sa boto sa lantaka.
Apan ang labing bangis nga estoryang akong nadunggan mao ang mahitungod sa amahan nga namatay tungod kay gidul-itan sa ulo og lantaka sa iyang anak. Diha kini mahitabo sa usa sa mga sikat nga subdivision sa Minglanilla, apan wala ma-rekord sa kapolisan kay tingale wala i-report sa pamilya. Matud sa estorya nga naabot sa akong dunggan nga ang bagolbagol sa amahan naabli ug milugwa ang duha niya ka mga mata tungod sa lantaka.
Tinuod o dili — kay wala man makonpirmar kining estoryaha –- apan magpaabot pa ba kitang matinuod ang estorya?
Tinuod nga ang lantaka tipik na sa tradisyon sa mga Pilipino, apan niining panahona dili na tradisyonal ang pagkahimo sa lantaka.
Kaniadto, ang among lantaka ginama sa kawayan ug kun pabothon kini, ang modagkot maneguro gyud nga dili itumong og tawo. Unya ang mogunit ug modagkot, mga dagko nang tawo. Apan karong panahona, ang lanataka ‘improvised’ na. Mga lata sa softdrinks o sardinas, PVC pipe, ug plastik nga botelya sa mineral water mahimo nang sumpaysumpayon aron himuong lantaka.
Tungod niini, bisan 5-anyos sa among village nagbitbit na og lantaka. Bata tuod pero maoy kusog manggukod sa laing mga bata aron hadlokon sa iyang lantaka.
Panahon na tingale nga i-regulate kining mga improvised nga lantaka.