Kabilin sa Bagyong Frank

Daan nang gipanlantaw sa taga National Bureau of Investigation-Disaster Victims Identification, ang grupo nga nipahigayon sa kuti nga proseso sa pag-ila sa mga tawo nga nakalas sa bagyong Frank, nga dabu-dabohan sila sa kontrobersiya sa panahon nga ila nang ilubong ang mga patay nga wa' pa mailhi. Apan sa ngalan sa mga kalag sa mao nga mga lawas, gidesisyonan sa grupo ug ubang mga tawo nga nalambigit sa kapin tuig na nga problema, nga hatagan na og linaw ang kalag sa tanang mga nakalas sa trahedya. Ug wa' nay mas haum pa nga paagi gawas sa paghatag og disenting lubong sa maong mga patay.

Apan human sa gipahigayon nga mass burial, diin gisu'd na sa tagsatagsa ka nitso ang mga patay, nagsunod-sunod ang panawagan nga kinahanglan nga ugkaton pagbalik ang mga patay aron ipaubos sa 'pathological identification' o ang pag-ila sa lawas pinaagi sa mga bukog ug ubang structure sa tawo sa dihang buhi pa siya. Kining tanan nga panawagan nagsugod sa pipila ka pamilya nga hangtud karon padayong nangita sa mga mahal nila sa kinabuhi. Apan wa' nay mas lanog pa nga nagsaba-saba gawas sa Public Attorney's Office kon PAO nga usahay maglibog ta kun pagtabang ba ang ilang tumong o ang pagsamok-samok o paglubog sa linaw ug hapsay na unta nga proseso.

Di' ko eksperto niining pag-ila sa patay. Labi pa nga di' nako kaila ang mga nakalas sa maong trahedya. Apan sa unang adlaw palang sa bagyong Frank hangtod na sa pag-abot sa mga patay'ng lawas dinhi sa Sugbu, hangtod na sa pagsu'd sa taga- Interpol sa maong imbestigasyon gamit ang labing modernong paagi sa pag-ila sa tawo, hangtod na sa pagtugyan sa mga patay'ng lawas sa ilang tagsatagsa ka pamilya, hangtod na sa pagbuto ning bag-ong anggulo sa sugilanon, ako ning gisundan ang tanan. Ug base sa akong mga nahibaw-an, wa'y gamit ning pagsamok-samok sa PAO sa proseso ug igo lang ni silang nipasamot sa gibating pagbangutan sa mga pamilya ug nihatag og di' kasaligan nga paglaom alang niadtong hangtod karon nagpangita pa sa ilang mga mahal sa kinabuhi. Ania ang pipila ka teyoriya nga gigamit sa NBI-DVI nga klarong sukwahi sa gipasiatab karon sa PAO:

Una, ang labing sigurado nga paagi sa pag-ila sa tawo nga nadugta na ang lawas, kalabera na ang ulo, natang-tang na ang mga tudlo, nabali na ang tiil ug di' na mahitsura ang lawas mao ra gyud ang gitawag nga DNA.   Pinaagi sa pagkuha og sample gikan sa parte sa lawas sa patay ug pagkuha og samples gikan sa mga buhi niyang suod nga kabanay, 99.99% nga maila ang patay'ng lawas. Ang maong proseso 'sab ang gigamit sa pag-ila sa mga nakalas kaniadto sa tsunami sa Thailand kung diin liboan ka mga tawo, sagad mga langyaw ang nakalas. Ang DNA matching mao karon ang giisip nga labing 'scientifically accurate' nga proseso sa pag-ila sa usa ka tawo. Di' lang sa patay gigamit ang proseso apan lakip na sa pag-ila sa ginikanan sa usa ka bata o sa usa ka bata nga kadudahan kinsa ang iyang mga ginikanan.

Ikaduha, ang mga patay nga nahabilin sa punerarya ug na-desisyonan nga ilubong sa Carreta Cemetery, mao kadtong mga patay nga wala'y DNA samples nga nagtugma. Buot ipasabot, wa'y mga kabanay sa maong mga patay ang nisumiter og igong DNA samples aron sa pag-ila sa ilang mga minahal nga nakalas. Giklaro sa taga NBI-DVI, daghan sila'g nadawat nga DNA samples gikan sa pamilya sa mga pasahero sa M/V Princess of the Stars, apan angayan natong huna-hunaon nga mokabat sa halos usa ka gatos ka fishing vessels ug uban pang sakyanan sa dagat ang nalunod atol sa pagkuso-kuso sa bagyong Frank sa dakong bahin sa kabisay-an. Kini nagpasabot lang nga ang mga patay'ng lawas nga niabot sa Sugbo di' kay gikan lang sa nalunod nga barko. Angayan 'sab hinumduman sa PAO ug sa mga kabanay nga dako ang posibilidad nga daghan pang patay'ng lawas ang nahabilin sa kinauyokan pang bahin sa barko.

Ikatulo, pagsamok-samok lang sa proseso ang gibuhat sa PAO. Nganong kuhaon paman ang mga lawas sa sementeryo nga tanan aduna may 'case number'? Buot ipasabot, kung may pamilya nga magtugma ang DNA samples, dali ra kining mahibaw-an pinaagi sa record sa namatay didto sa nasud diin gipahigayon ang DNA matching. Alang sa sama nako nga nagsunod sa maong balita, simple lang ang tinguha sa NBI-DVI—paabuton ang tukmang pamilya nga makasumiter sa tukmang DNA samples. Ang gipasiatab sa mga doktor nga gikuha sa PAO aron pag-ila pinaagi sa bone structure, imposible nang mahimo sa usa ka lawas nga dugay rang nadugta nga kabahin sa gatosan ka lawas nga nakalas atol sa usa ka bangis nga trahedya.

* * *

Email:[email protected]