Sa katapusan, ubay ubay na gyud sa atong mga kaigsoonan ang naka-amgo nga niining pagyabag sa atong panahon karon, tungod na kini sa atong pagpasagad sa kalikupan. Sa katapusan, hinay-hinay na gayud nga milihok ang atong mga opisyales aron mahatagan kini og alibyo.
Niining semanaha, atol sa pag-anhi ni Presidente Arroyo, nagkahiusa sa makausa pa ang mga taga Visayas aron pag-atubang sa hagit sa climate change. Sa makausa pa, ang Probinsya sa Sugbo mao na sad ang nangulo sa maong kalihokan. Atong lauman nga magpadayon nga modaloy sa tanan tang kaigsoonan kining makapahinuktok nga sitwasyon sa atong kalikupan. Kay kun kita magpakabuta-bungol ug magpadayon pag-abusar niini, gitakda sa mga sayantipiko nga sa tuig 2050, ubay ubay nga mga isla sa kalibutan, lakip dinhi sa Pilipinas, ang mounlod ug mawagtang sa mapa.
Niini usang semanaha, didto sa Manado, Indonesia, gipahigayon ang World Ocean Conference, diin nagtagbo ang mga nasud alang sa sama gihapon nga hilisgutan: ang kalikupan. Kini nagpasabot nga dili na madalag padingoldingol kining problemaha, kay mao na kini ang umaabot nga matagamtaman sa kalibutan. Ang tibuok nasud sa Maldives posibleng maunlod sa di pa gani moabot ang tuig 2050. Kita dinhi sa Pilipinas angay nga magpakabana tungod kay ang atong nasud napulos usab isla.
Ang atong kabataan ug kabatan-onan ato untang gitudloan sa eskuylahan sa dili paglabay bisan asa sa ilang basura, ato unta silang gitudloan sa pag-atiman sa atong kalikupan. Apan wala kining tana’y silbi, kay kun unsay gitudlo sa eskuylahan dili man maoy gisubay sa mga dagko sa ilang panimalay. Nahinumdum mo niadtong advertisement sa TV bahin sa bata nga kuyog sa iyang ginikanan, nga nasagmuyo tungod kay ang iya untang modelo aron mosubay sa unsay insakto, mao na man hinooy nagpakita kaniya kun unsaon pag-paugat ug paglapas sa balaod. Ambot kun unsang hiwi nga pang-rason kining ato usahay nga gisaligan, kay aduna may pipila kanato nga morag batiog kamaayong laki kun siya molapas sa balaod. Matod pa sa ubang psychologists, mao kini ang klase sa mga tawong “kulang sa pansin”.
Karon nibalik na gyud sa atong lawas ang atong kamaayong laki. Inig baha, ihatod gyud sa dagkong tubig diha sa atong tugkaran ang tanang basura nga atong gipatakaan og labay. Sa amoa, kaniadtong dekada 70, ang among lugar sa probinsya daan nang daghan og tawo, apan sobra ang pagka-abunda sa isda. Karon, gagmitoy nalang kaayo ang mga isda nga makuha, kini tungod kay nasobrahan nato og hakot ang isda gikan sa dagat sa walay paghunahuna sa atong ugma, ug kini tungod lamang sa kahakog sa pipila nga walay kasingkasing nga dili mamahin aron unta ang mga gagmay’ng mananagat aduna usay makuha. Kining gikahadlokan nga swine flu, gidudahan kini nga tungod sa kakulang sa pag-obserbar sa kalinis sa pagpamuhi sa baboy, diin ang kagaw niini mitapon sa tawo ug magtakod-takod na. Matod pa ni Abogado Tony Oposa, ang atong mga tawo nahilabihan na ka abusado sa kalikupan, dili na gani kita makamaong mohunahuna kun unsay maayo alang kanato mismo.
Niining semanaha, gi-public hearing ang ordinansa nga gi-proponer ni Konsehal Nestor Archival nga nagmando sa paglikay sa paggamit og plastic nga putos ug sudlanan. Usa kini ka positibo nga lakang nga gibuhat sa atong mga opisyales ug hinaut pa nga mapasar kini ug ato kining buligan. Matod pa sa konsehal, iyang gipanday ang ordinansa tungod kay niadtong nasunog ang basurahan sa Inayawan, nibugwak kinig methane gas, usa ka gas nga sobra ka baynte kapil-a ka makadaot sa ozone layer kun ikompara sa bugwak sa aso sa mga paktorya og sakyanan.
Dili man kini ma-perpekto dayon, apan hinay-hinay kining magsilsil sa atong mga alimpatakan kun unsa ang atong katungdanan sa kalikupan. Kay ang kalikupan mao ang sabakan sa kinabuhi natong tanan.
* * *
Alang sa inyong mga panahom, palihug email sa hinuktoki@gmail.com. Daghang salamat.