Ponzi, pyramiding ug uban pang ilad

Kalit kaayo nga nanirado ang mga bangko ug mga patigayon sa panalapi sa kompaniyang Legacy niining pipila ka bulan nga milabay. Nasuko ug nadismaya ang mga nakahulog og kwarta isip puhunan, labi na kadtong minilyon na ang nahatag. Tungod niini, ang Kongreso mihimo og imbestigasyon sa Legacy kun giunsa niini pagpadagan ang negosyo, ug gani hasta ang Bangko Sentral naapil sa pagpa-esplikar kun nganong nahitabo kining sunod-sunod nga pagpanirado nga unta katungdanan man sa Bangko Sentral sa pag-proteher sa mga tig-deposito.

Nunot niining maong kaguliyang, atong madunggan nga hisgotan ang mga termino nga Ponzi scheme ug pyramiding. Kini tungod kay pagsugod kuno niining negosyo sa Legacy, mihatag man kini og dagko nga interes o kita sa kwarta ngadto sa mga depositor, sobra-sobra nga kantidad kaysa naandan sa mga dagko, inila ug konserbatibong mga bangko. Gawas sa nasud niining bag-o lang usab, ang Ponzi nga ilad nalambigit sa ngalan ni Bernard Madoff kang kansang kompaniya, ang sikat nga Nasdaq Stock Market, nakailad ug giingong sobra sa $50 bilyones gikan sa mga investors.

Unsa man ang Ponzi scheme? Ang Ponzi mao ang matang sa negosyo diin ang usa ka investor o namuhunan mahatagan sa dako kaayo nga interes sa iyang kwarta sulod sa hamubong panahon. Makadani kaayo kini nga negosyo tungod kay kun itandi sa ubang bangko, layo ra man kaayo ang diperensya sa makuha nga interes. Apan diay to, kadtong interes nga gibahin-bahin sa mga naunang investors, dili diay kadto abot gumikan sa pagpatuyok sa ilang kwarta sa negosyo, kun dili gikan ra sab diay kadto sa kwarta sa mga naulahing namuhunan. Nga sa ato pa, dili tinuod nga ang kwarta sa naunang investor nakaganansya. Magpadayon kini nga paagi, hangtod nga maglisud na pagkuha og puno nga puhunan sa mga laing investors. Niining higayona, mag-imbento na sab og laing negosyo ang kompaniya, aron kadtong hataganan na unta sa ilang interes dili na lang mokuha sa ilang ganansya kay adto na sab ihapak sa lain kunohay nga negosyo. Apan dili usab magdugay, kulangon na sab ang pundo niini nga kwarta, labi na kay mamahimo man usab kining gatasan sa mga tag-iya sa kompaniya. Hangtod nga moabot ang panahon nga wala na gyu’y mahatag nga kwarta ngadto sa mga investor, ug sa panahon nga gusto na nilang kuhaon ang ilang puhunan, wala na sila’y makuha.

Ang Ponzi scheme naggikan sa ngalan sa usa ka Italyano nga si Charles Ponzi, kinsa mihimo sa susamang pangilad didto sa Estados Unidos sa tuig 1920, ug kinsa nadakpan sa mga awtoridad.

Mas pamilyar kita sa pyramiding kay mas na-una man kining nakapaukay dinhi sa atoa. Ang paagi sa pyramiding mao ang paghatag og kwarta nga kita gikan sa mga bag-ong na-recruit. Ang nakalahi sa Ponzi ug sa pyramiding kay sa Ponzi, ang kwarta gikan gyud sa investor, unya gihatag ngadto sa kompaniya kunohay, ug ang kompaniya usab mohatag sa abot o bahin direkta ngadto sa investor sulod sa gikatakdang panahon; samtang sa pyramiding, makakwarta lamang ang usa ka miyembro kun siya mao ang mangita og lain na pud nga magpa-membro, ug kun dili siya maka-recruit, dili usab siya makakwarta. Sa Ponzi, magtuo ang investor nga ang iyang kwarta ginegosyo busa makadawat siya og ganansya; samtang sa pyramiding, nakahibalo ang membro nga ang iyang makwarta gikan sad sa lain ug bag-ong magpa-membro.

Adunay panultihon nga motakdo niining mga klase-klaseng ilad nga nahasentro karon sa atong atensyon nunot niining bulilyaso sa Legacy ug Nasdaq: Kun morag sobra ug daw dili katuohan ang kaanindot ang usa ka negosyo, pagbantay kay basin ilad kana.

Alang sa inyong mga panahom, palihug email sa [email protected]. Daghang salamat.