E-Vat kalbaryo's kabus

Sama sa gipaabot mikilisiw gyud ang transport sector sa pagpatuman sa expanded value added tax tungod sa epekto niini ngadto sa presyo sa gasolina. Aron pag-apas sa kibhang sa ilang kita nunot sa pagsaka sa presyo sa gasolina gitinguha dayon niini ang pagkolekta og dugang pletihan.

Samtang gitinguha sa transport sector ang pagkolekta og dugang pletihan ang mga mamumuo nag-ugtas tungod sa way kasigurohan kon duna bay milagrong moabot nga mousbaw sab ang suholan. Samtang gipas-an tanan sa kabus nga mga mamumuo ang epekto sa pagkolekta og dugang buhis wa gyud tawo'y nadugang sa kuwangan nang daan nga sweldo.

Hain naman ang pasalig sa gobyerno nga dyutay ra kaayo ang epekto sa pagpatuman sa eVAT ngadto sa presyo sa mga nag-unang palaliton. Seguro alang sa mga kurakot nga mga opisyal sa gobyerno nga wa magsalig sa ilang sweldo kon dili sa kwarta nga ilang mabulsa gamay ra ang average nga P2.50 nga usbaw matag litro sa presyo sa gasolina.

Wa man guy sakit nila kay wa man nila patud-i og singot ang kwarta nga ilang gibulsa. Apan alang sa mga ordinaryong mga mamumuo nga uwan ug init gisagubang aron lang mabuhi dako na kini kaayo. Bisan kon tinuod dili direktang mogamit og gasolina ang mga kabus apan tungod kay hapit tanang butang apektado sa pagsaka sa presyo sa gasolina di gyud sila makalingkawas niini.

Sa higayon nga mosaka na sab ang pletihan seguradong laing usbaw na pod ni sa presyo sa mga palaliton tungod kay gawas sa eVAT ikarga man gyud sa mga negosyante ang transportation cost. Ang mahitabo murag bibingka ang kahimtang sa mga kabus nga kayo sa ibabaw kayo pod sa ubos.

Tinuod nga ginagmay ra kaha ang usbaw, apan kon mosaka ang pletihan tungod sa presyo sa gasolina, tanang palaliton bisan ang utanon mosaka sab ang presyo tungod sa transportation cost ang resulta dako gyud ug bug-at alang sa mga kabus. Kay bisan unsa kagamay kon matingob sakit gyud labi na kon wa kay kakuhaan og itapal tungod kay way usbaw sa sweldo.

Pananglitan ang imong P100 kaniadtong wa pay eVAT igo na nga ipalit og lima ka kilo nga bugas para konsumo sa usa ka semana. Apan nunot sa eVAT dili na kining paigo alang sa usa ka semana, asa man intawon og itapal ang pobre nga wa may usbaw sa sweldo? Ayaw kog ingna nga ibanan nato og usa ka adlaw ang semana nga dili ta mokaon?

Kini unta'y angayang gihuna huna sa gobyerno sa wala pa ipatuman ang eVAT. Segurado kong duna pay laing paagi aron pagsulbad sa budget deficit sa nasud nga wa kinahanglana ang pagkolekta og dugang buhis gikan sa mga kabus.

Kon atong sabton pag-ayo ang mga kabus ra ang apektado sa eVAT og way labot kadtong mga dagkong negosyante nga sagad niini maoy numero unong limbongan tungod kay ang epekto niini sa ilang negosyo ipasa ra man pod nila ngadto sa mga konsumidor.

Sama pananglit sa kuryente, kon huna hunaon dili man apektado sa eVAT ang mga utility firms sama sa Visayan Electric Company tungod kay ihapak ra man pod nila kini ngadto sa mga konsumidor. Ang mahitabo doble ang bago sa mga ordinaryong konsumidor kay gawas nga magbayad siya sa iyang kaugalingong buhis siya man po'y moabaga sa buhis sa mga negosyante nga mopasa sa ilang bayranan ngadto sa mga konsumidor.

Ambot og nganong gitugotan ni sa gobyerno nga mahitabo nga ang mga kabus na man hinooy gisakit inay nga ang mga negosyante nga maoy dunay katakos pagbayad niini. Kon seryoso gyud ang gobyerno pagsulbad sa budget deficit sa nasud wa kinahanglana ang eVAT aron kini masulbad ang atong gikinahanglan mao lang ang seryosong paggukod niadtong mga negosyanteng wa mobayad og husto ug ang pagwagtang sa grabing graft and corruption.

Hangtud nga dunay corruption seguradong di masulbad ang budget deficit sa nasud tungod kay bisan ka pila pa nato ipatuman ang eVAT kon ang makolekta moadto lang gihapon sa bulsa sa mga kurakot nga opisyal sa gobyerno wa gyud tay padulngan.

* * *

Email: [email protected]