POOLED EDITORYAL - Panagtibulaag maoy sangputan

Ang Cebu Press Freedom Week naghatag og higayon, alang natong nag-alagad niining trabahong natingban sa mga hagit, ug niadtong atong gisilbihan, sa pagbalik-lantaw unsay sukaranan niining tanan.

Sa kahugot sa atong mga deadlines, kinahanglan gihapon kitang mangutana: Asa na kita karon? Unsa may atong nahimo sa miagi? Mahimo pa ba nga molambo ang atong trabaho ugma-damlag? Ug unsa pa man ang atong angayang buhaton?

Sa demokrasya, ang mga report sa prensa ug mga komentaryo sa mga isyu nakaapektar sa kinabag-an ug nagduso kanila pagpili og lakang pag-usab sa kaugmaon sa atong nasud.

"At it's best, the press is a servant and guardian of institutions," si Walter Lippman nagkanayon. "At its worst, it is a means by which a few exploit social disorganization to their own ends."

Nakatampo sa hamili nga pameryodiko gibayaw sa pugsanong demokrasya sama sa Pilipinas. Ang mga institusyon nga gipabarug og balik gikan sa panahon sa diktadora nasamdan sa yutan-ong patakaran, ug sa bati nga mga rehimen nga misunod, nagpabiling huyang.

"Out here on the edge," ang media mismo maoy nag-report sa mga mapahimuslanon sa kausaban sa komunidad: naggukod sa gahum ug kanunay'ng mihasi sa talandugong mga ahensiya gikan sa Kongreso, korte, militar, lokal nga kagamhanan ngadto na sa Commission on Elections.

Gani, ang prensa mimantala niadtong pagsulay sa mga Brat Pack sa Kongreso pagpa-impeach kang Supreme Court Chief Justice Hilario Davide Jr. kinsa midesisyon batok sa kontrobersiyal nga coconut levy ug crony loot. Bisan nagkapupos na ang termino, may mga kongresista nga gustong gabson pagtunga og upat ka probinsiya ang Sugbo ug pagpanday og kadangpan kun moretiro. Kadtong hakog sa gahum mipaligid pa gyud og pressure ngadto sa problemadong presidente, ngadto sa mga front page ug mga prime time.

Ang tahas sa media pagsala sa matuod nga panghitabo gikan sa alegasyon, ug tuyok sa mga argumento gi-abagan -- o kaha gipalisud, matud sa uban - niadtong bag-o sa atong hut-ong nga giisip nga "new kid on the block" nga gitawag nato og "poll takers." Ug may panahon nga ang mga editor nagkasinabot nga ang opinyon mahulog na hinuon og news columns samtang ang mga reporters mausab ngadto sa pagka-advocates.

Kini maoy nakabanlas sa atong labing kritikal nga puhonan: kamatoohan (credibility). "I want no part of what has to be called the lynch-mob mentality that seems to grip this nation," sumala pang Solita Monsod.

Kining milamay nga hinungdan sa panagtibulaag bunga kini sa giingon niya nga "fed by, I'm sorry to say, the media which, more often than I am comfortable with, cannot seem to distinguish between generating news and reporting it… At most only feeble attempts to bring balance" gisulayan.

"Most of those making the noise are also-rans and people with self-serving agendas, (i.e. Lippman's exploiters)," matud ni Monsod. "We should all refuse to be railroaded by these people who don't want facts to get away of their ambitions."

Panawagan kini alang nato nga kinahanglan na kitang molingi og balik sa sinugdan niining nasud diin ang pagpanglimbong naghari, sa "Garci tapes," sa "run-away yen loans" sa Cebu, ug nianang mga walay pagtamod nga mga soap operas sa kaudtohon.

Angay ba natong sugaton kanang ethical standards nga gikinahanglan ning atong trabaho kun mo-report kita, sama sa tape-recorder, og mga mini nga mga pangangkon? O kinahanglan ba natong i-background sa klaro kanang mga sayop nga publikasyon nianang matuod nga panghitabo ug kinatibuk-ang kahulogan? "Are we garbage collectors or journalists?", makausa si Abe Rosenthal sa New York Times nakapangutana.

Kinahanglan natong talinsan ang atong kahanas ug pahugtan ang atong dugukan pagtul-id sa atong rekord. Kun dili, ang mga politiko magpadayon sa ilang pagpangilad nato. Pagbiya niining atong katungdanan, nag-usik-usik lamang kita, imbes palambuon, ang mahinungdanong bahandi sa pameryodiko: ang kamatoohan.

Freedom Forum mipasayon niining nagkalat nga issu ngato sa pormula sa aritmetik: "Accuracy + balance + completeness + detachment + ethics = fairness."

Ang uban mipalabi sa unsay makita. Aniay giingon ni Louis Lyons sa Harvard University nga "society's sound chamber."

Pinaagi sa ilang mga buhat, ang mga peryodista nagapos sa mabuot nga katilingban, kang Lyons pa. Diha, ang makalibog nga mga tingog nagahampak kanila mismo sa pusod sa ilang gikahimutangan. Ang panag-atbang sa maisog nga tingog ug sa mahuyang nga tingog mibutho; makusog nga tingog ug nagkalubad nga tingog; sipa nga singgit ngadto sa mahilakong tono.

Taliwala niining kalibugan, ang mga peryodista kinahanglang maminaw, sumala pa ni Lyons. Ug taliwala niining kaguliyang, kinahanglang iyang pug-on unsay makahuloganon, tukma, ug tinuod. Labaw sa tanan, kinahanglang hunahunaon iyang kaugalingon.

Mao lamang kini ang bugtong paagi pagserbisyo sa mga tawong gialagaran sa mga magsusulat sa peryodiko ug gihalaran sa mga sibya. Walay laing paagi sa pagkaligdong.

Ang teknolohiya sa laing bahin paspas nga mi-usab sa atong mga paagi. E-mail ug cellphone, sama pananglit, mibanlas sa tradisyonal nga paagi pag-apong sa mga editor sa ilang mga reporter.

"Thirty years ago, there was no Internet, no cable tv, no online newspaper, no blpgs," pahinumdom pa ni Richard Posner sa iyang libro, Bad News. Ang paggamit sa publiko sa mga balita nahisama sa pagsuyop gamit ang straw. Karon, daw sama na og firehouse nga gibuga, matud pa niya.

Ang pameryodiko dili alang sa mga busog nga iring o itoy-itoy sa mga politiko nga naghunahuna lamang sa ilang kaugalingon. Ang Press Freedom Week nagpahinumdom kanato nga ang ato baluron, malisud, ug usahay bangis nga trabaho.

Nagsulat o nagsibya "to make sure the world knows what's happening in what would otherwise be the dark recesses of people behaving at their worst," matud pa ni Peter Preston sa Guardian.

Ang uban mihimo niining maong tahas sa maalamon nga paagi. Ang uban nakahimo. Ang uban walay katakus. Adunay namaligya ug kinahanglang paphaon.

Isip mga "prisoners of a necessary cause," kinahanglang mosungasong kita sa sulod tungod kay kining atong trabaho hasion og mga pagsupak, pagsulay ug usahay personal nga risgo. Apan kinahanglang anaa kita sa habig sa kagawasan tungod kay wala kitay lain habig nga kadangpan.