Karong sa kataposan nagsugod na pagtidlom ang mga kaso sa dengue sa Sugbo ug ubang bahin sa Pilipinas ug atubangan sa pasidaan sa Department of Health (DOH) nga mahimong mosulbong pagbalik ang dengue tungod sa pag-abot na sa La Niña karong buwana, nga molungtad hangtod sa sayong bahin sunod tuig, angayng susihon ang mga paniid nga nagpabiling taas ang mga kaso sa dengue ug nag-usbaw ang gidaghanon sa mga nangamatay sa sakit bisan sa mga paningkamot sa mga buhatan sa kagamhanan ug mga molupyo kay:
• Sayop ang mga paagi sa pagbatok sa dengue;
• Sayop bisan ang mga dapit nga gilimpiyohan; ug
• Sayop ang pag-abuno og dugo sa mga pasyente sa dengue.
* * *
Kon dunay makapangangkon nga tinuod nga eksperto sa dengue, kana mao si Dr. Milagros Mahilum-Greif. Kinsa nagtuon sa labing epektibong mga paagi pagbatok sa dengue sa mga barangay sa Dakbayan sa Sugbo. Ang iyang pagtuon namantala sa Journal of Vector Ecology niadtong 2005.
Si Greif, lumad nga taga Toledo nga tua na magbase sa Germany, niduaw karong bag-o sa Sugbo. Ang iyang doctorate program sa University of Heidelberg nagsentro sa kagaw sa dengue viruses ug mga lamok. Gipakisaw-an niya namo ang duha ka nahipos niyang kasayuran: Dunay 3,200 ka matang sa lamok; ug ang mga lamok nga nagda sa dengue di mopuyo ni mangitlog sa mga kanal.
* * *
Napamatud-an sa pagtuon ni Greif ang dugay nang tambag sa DOH, nga padayong gisalikway sa lokal nga mga opisyal, nga ang fogging ug mist-spraying di epektibo batok sa dengue. Matud ni Greif gawas nga 5% lang sa mga lamok ang mapatay sa fogging ug misting, mosamot pa gyod sila kabangis kay makasukol na sa kemikal.
Ang kinaham nga pinuy-anan sa mga lamok nga nagda sa dengue (Aedes aegypti ug Aedes albopictus) mao ang tin-aw ug bugnawng tubig sa nagkalainlaing mga pundohanan sud sa mga pinuy-anan. Nga maoy kanunayng mataligam-an sa pagbuga og kemikal ug pagpanlimpiyo sa palibot.
* * *
Laing makapakugang nga kasayuran ni Greif: Di makatabang, hinunoa mahimong makapatay hinuon sa mga pasyente sa dengue, kon abunohan sila og dugo. Kini tungod kay ang mga timaan sa dengue di makita bisan sa labing higpit nga blood screening.
Sa ato pa, mahimong ang pasyente sa dengue mas mameligro pa hinuon kon kaabunohan og dugo nga may laing strain sa dengue. Matud ni Greif ang mga doktor sa Germany ug ubang kanasuran hingpit nga nisalig sa fluids, ug nilikay sa blood transfusion, pagtabang sa mga pasyente kansang platelet count nitidlom na pag-ayo.
Naamong bang inosenteng mga biktima sa marka pataka nga kampanya batok sa dengue? Pilay nangamatay sa dengue tungod sa wa diay unta kinahanglanang pag-abuno sa dugo?
* * *
Email:leo_lastimosa@abs-cbn.com