Si Insoy patulon ang gibinlan

Dihang nagluyaluya na si Inse Dalaming daghan ang nagtuo nga nadunggaban kini o di ba natigbasan o kaha napusilan kay nahibawo na man ang iyang mga silingan nga hilabihan niya ka mangtas nga ungo. Dinhi sa balangay sa Gamot-Cogon nadungog gyud si Inse Dalaming nga ungo ug mangabat kuno kini matag abot sa kilomkilom.

Hinuon, wa may giabat o gibalbal dinhi sa ilang baryo. Tingali, moila gyud og silingan si Inse Dalaming. May mga anak siya nga tulo ka buok nga sila si Mauricia, Talina ug Teofila. Mga dalaga na kini sila. Wala pa gyud hinuon maminyoi si Inse Dalaming sa iyang mga anak dalaga nga mga hingkod na man unta.

Basin og naglikay sila nga maminyo o sila ang gilikayan sa mga kalakin-an dinhi sa Gamot-Cogon. Duna sila’y suod nga matawag nga ilang sugo-sugoon ug kini mao si Insoy nga anak ni Toribia-Kaloy nga mga masakiton na kay gitisis.

Ang unang gitisis mao si Toribia ug kay makatakod man ang laway sa tawo nga tisison maong dali rang natakdan si Kaloy.

Ug mao kini karon nga puwerte na nilang mga daota. Si Inse Dalaming ang mohatag kanila’g mga tambal.

Ug karon nga nadungog nga nagbatang na sa banig si Inse Dalaming duna nay mga tabitabi nga anha gyud sa usa sa mga anak ni Inse ang binlan sa iyang pagka-ungo. Pero, sukwahi ang gituohan sa mga silingan, kay usa ka gabii nanglayas ang tulo niya ka mga anak.

“Ila diay kang gibiyaan, Inse?” ni Insoy pa nga mihungit sa linugaw sa baba sa tiguwang. “Kay wala gyud nilay kaluoy. Inahan man unta ka nila..”

“Pasagdi na lang to sila, Insoy. Naglikay tingali nako. Kay nadungog baya ko dinhi sa ato nga mangtas ko, di ba? Hu, hu, hu, uheeee! Uheee!! miubo si Inse Dalaming sa ubo nga kagalkal. Lubog na ang iyang mga mata ug nagtimailhan nga grabe na kining iyang sakit.

“Okey lang ka, Inse, nga gibiyaan ka sa imong mga anak?”

Miyango si Inse Dalaming. Luhaan ang iyang mga mata.

Matag hapon moanha si Insoy sa balay ni Inse Dalaming aron hungitan ang tiguwang sa linuto ni Insoy nga linugaw. Unya, usa ka hapon dihang nakalabay si Insoy sa tindahan ni Soling-Iko gitawag siya niini ug may gisulti. Matud pa niini, “Hoy, Insoy, sige ka mag anha diha sa ka Inse Dalaming magpatakod ka?” Ug dungan niining maong mga pulong nangatawa ang mga bugoy nga nanag-inom diha sa may kilid sa tindahan.

“Aw, kun matakdan ni si Insoy, mosamot gyud ni kahubakon,” ni Digoy pa usab nga mitimang.

“Unsay hubakon gud, pataka ka lang da, patulon man ni si Insoy,” ni Serging pa usab nga nagtingsi. “Mosamot ni ka patulon!”

Wala motingog si Insoy. Mialibwag ang mga dahong laya sa iyang paglakaw. Adto siya karon sa ka Inse Dalaming kay hapit na mag-alas sayis sa kagabhion.

Iyang pakan-on og linugaw si Inse Dalaming. Pag-abot niya sa balay ni Inse Dalaming ug dihang milahos siya sa kuwarto niini, iyang nakita nga wala na kini maglihok pero may ginhawa pa nga nabantayan ni Insoy kay mihangos man og hinay si Inse ug daw miwarawara sa tuo niining kamot. “Insoy, dali, kapoy na kaayo ko, gusto na kong mopahuway...”

Gikuptan ni Insoy ang tuong kamot ni Inse Dalaming. Huma’g kupot ni Insoy nakita niyang gipiyong ang mga mata niini ug wala na maglihok, patay na si Inse Dalaming. Mihilak si Insoy. Mihilak. Mihilak ug mihilak.

Human ikalubong si Inse Dalaming, may namatikdan ang mga lomulopyo sa Gamot-Cogon nga abtikon nang maglihoklihok si Insoy. Unya, usa ka gabii dihang nanira na si Soling-Iko sa iyang tindahan may usa ka tawo nga mikalit la’g tumaw. Kalkag ang mga buhok niini ug giduol ang nanag-inom nga sila si Digoy ug Serging kuyog sa lain nilang mga barkada.

“Imnon nako ang inyong mga dugo,” niini pa. Dayon gipamaak ang mga bugoy. Sa kahilom sa kagabhion mao na lay mabati ang mga piliik sa mga tingog sa mga bagis nga gikuniskunis sa mangtas. Ug kay nakadapit man kini sa pagtagad ni Soling, iyang gilili ug maoy iyang nakita si Insoy nga lain na kaayo’g hitsura kinsa way kukaluoy nga mibalbal sa mga bagis nga kusog kaayong mopasakit ug mobugalbugal kaniya. (Kataposan)