Panugon

Kaadlawon; mga alas tres ang takna, Oktubre 2006, mikiring ang telepono sa among sala. Nag'panagana ko pagpunit niini. Kasagaran niining mga orasa, daghan kaayo ang mga binuang. Kun dili bugalbugal, modus sa pangilad ... kunohay may emergency nga nahitabo sa membro sa pamilya ug mangayo og kuwarta.

Gisuhid ko ang lawak sa akong mga anak ug apo. Ang tanan maayong pagkahinanok. Kun kining tawaga usa ka binuang, andam nako sa akong itubag.

Gipunit ko ang telepono. Emergency call gyud diay, gikan sa nagbantay nga nurse sa ICU (Intensive Care Unit) sa hospital. Mipahibalo, nga ang iyang pasyente -- usa ka abogado, Pilipino apan American citizen, otsentahon na ang pangedaron -- mihatag sa numero sa akong telepono ug namalihog nga ipatawag ako." Imo kuno siyang uyoan Sir. Makigkita siya kanimo sa labing daling panahon. Aduna siya'y ipanugon nimo" ... tingog sa nurse nga puno sa kahingawa.

Nagduhaduha ko pag'adto sa hospital. Bisan tuod siya akong uyoan -- bugtong igsoon sa akong Papa --- dili siya suod kanako, sa akong mga igsoon, ug ilabi na akong mga anak nga wala makaila kaniya. Didto man gud sila manimuyo sa Mindanao ug didto usab matawo ang akong mga ig-agaw. Namalhin pagpuyo ang iyang pamilya ngadto sa Amerika nga wala gyud makapuyo sa lungsod sa Talisay bisan og kadiyot lang, aron unta ang iyang mga anak ug sa akong Papa magka'inilhanay.

Tinukmod sa wala ko hisabti nga pagbati ug inubanan sa Kristohanong kaakohan alang sa nanginahanglan, miadto ako sa hospital sa walay langan.

"Salamat Dong, wala nimo pakyasa ang akong hangyo."

Bisan sa iyang pangedaron ug himatyon nga kahimtang, klaro gihapon kaayo ang mga pulong nga migula sa iyang baba nga mipadayon pagsulti ... "Pildi nako Dong niining akong kahimtang karon. Wala na akoy ikagasto sa pag'pailis sa bateriya sa 'pacemaker' nga ania sa akong kasingkasing. Nabaligya na nako ang tanang yuta nga napanunod ko gikan sa inyong apohan. Sayon unta kaayo ang pag'ilis niini kun kini didto pa mahitabo sa Amerika, kay igo lang kong mosulod sa hospital ug ang gobyerno na ang bahala sa galastuhan. Buot unta kong mobalik sa Amerika, apan walay Doktor nga mogarantiya sa akong paglawig sa kahanginan. Pulos nahadlok nga mamatay ako sa eroplano, tungod sa kritikal nga kondisyon sa akong blood pressure, epekto sa nagkahinay na nga kusog sa bateriya nga ania sa akong kasingkasing. Sakit nga palandongon kun ikaw mag'ihap na lang og oras sa imong kamatayon. Apan ang labi nakong gisakitan, nga wala gayu’y usa sa akong mga anak nga maka'anhi aron pagtambong lang unta inigkahagtos sa akong gininhawa."

Mihunong og kadiyot ang akong uyoan, miginhawa og lawom dayong sumpay ... "Gipatawag ko ikaw Dong aron magmalinawon ang akong kalag, nga sa dili madugay mopanaw na'ngadto sa laing kalibotan. Pinaagi kanimo basin og mapasaylo ako sa imong amahan. Namatay ang imong amahan nga nagbalon og kaligotgot kanako. Wala ko siya angkona nga igsoon, sa tinguha nga maangkon ko ang tanang yuta sa among inahan panahon sa iyang pagkadaga. Tungod sa akong pagka-abogado nagmalamposon ang akong pagpamintaha. Apan kining tanan kawang lang. Wala gyud mamunga og maayo ang akong binuhatan. Ang akong mga anak nga atua sa Amerika kanunay maglalis sa galastohan sa balay. Lisud ang ilang kahimtang. Mao man gani nga dinali-an ang akong pagpa'uli sa Pilipinas aron paglikay sa ilang kagubot. Wala na tahura ang akong pagka-amahan. Wala nay gahom sa paghusay ug pag-hiusa kanila. Maayo pa si Manong Seoul, kay bisan og manananggot lang, naka-umol og mga anak nga matinahuron. Nanga'propesyonal sa kaugalingong paningkamot ug kakugi."

Mihunong na usab ang akong uyoan. Bisan nagkahinay na ang iyang paginhawa, klaro gihapon kaayo ang iyang kataposang panugon... "Pamisahi ang akong kalag Dong ha! ... matag saulog sa adlaw sa minatay."

Naputol ang akong pamalandong sa kasakit nga gibati sa akong uyoan diha sa akto sa iyang kamatayon, dihang gipikpik ang akong abaga sa akong asawa.... "Na-unsa ka, mora man ka og naglu'ya? May gipamati ka nga lain sa imong lawas? May naghasol nimo? ... Pusot pusot ang iyang pangutana. Inay tubagon ko ang iyang mga pangutana, giagbayan ko hinoon siya. gidip'ig ko ang akong nawong sa iyang nawong ug mihagawhaw... "Ugma Nang (Manang ug Manoy ang among tinawganay), adlaw sa minatay, magpamisa ta sa kalag ni Tiyo Dadong ha!" (Kataposan)