Pagkahagtos sa kasakit

Sukad sa pagkamatngon ko’g buot nasuheto na ko sa kinabuhi ni  Nang Carolyn. Buotan siyang pagka inahan. Gipangga niya ang upat niya ka mga anak, duha ang lalaki ug duha pod ang babaye. Unsaon, duol ra man ang ilang balay sa among gipuy-an. Natural lang nga nasayod ako sa lakaw sa iyang kinabuhi uban sa iyang mga anak.

Dalaga na ako dihang nabiyuda siya. Siya na ang bugtong naningkamot alang sa kauswagan sa iyang mga anak. Aduna sila’y igo-igong gidak-on nga kalubihan ug maisan.

Siya na ang nangunay sa pag-atiman sa ilang kabuhian sa lungsod sa Santa Fe. Namuhi sab siya’g mga hayop, sama sa kanding, baboy ug baka. May mga manok sab siyang gibuhi. Kining tanan dakog gikatabang aron makapadayon sa kolehiyo ang upat niya ka mga anak.

Naghinuktok si Nang Carolyn usa ka hapon sa ilang lagwerta. Kinoral og linipak nga kawayan ang ilang lagwerta. Matawag na nga karaan ang ilang balay, ginama kini sa tabla ug ang ubang dapat niini mga tugas labi na ang salog.

Giduol ko si Nang Carolyn. Namatikdan ko ang tumang kamingaw sa iyang nawong uban sa kamingaw sa iyang balay.

"Kumosta, Nang Carolyn. Pipila na ka adlaw nga makita tikang magul-anon." Mitupad ko paglingkod kaniya sa taas nga bangko. Nakita ko ang nangunot niyang nawong ug bukton. Larawan siya sa katigulangon nga nakigbisog sa taas nga panahon sa pagpakabuhi tungod sa iyang mga anak.

"Hain na sila, Helen?"

Mikarat ang tingog ni Nang Carolyn. Nakasabot ko kaniya. Nagpangita siya sa upat ka mga anak nga tua na mamuyo sa siyudad human makagradwar sa kolehiyo ug may mga trabaho na.

"Mopauli ra sila nimo, Nang." Gialam-alaman ko ang tigulang. Apan wa ko kapugngi ang kaluoy nga ingon sa nagpungasi sa akong kasingkasing. Nasayod ako sa pag-antos niya aron lang makahuman og kurso ang iyang mga anak.

"Duha ka tuig na silang wa magpakita nako, Helen. Nalingaw sila sa siyudad. Nadani sila sa tag-as nga mga building, sa kaalegre ug pagdis-og sa sibilisasyon sa siyudad. Nahanaw na sa ilang kasingkasing ang dapit nga nag-agak nila aron mahimo silang tawo. Labaw sa tanan, nakalimtan na nila ako nga ilang inahan."

Gigakos ko si Nang Carolyn dihang mibakho siya. Migakos siya nako. Nasayod ko nga nangita siyag kapahungawan sa iyang kaguol. Gipasagdan ko siya nga modanguyngoy sa akong dughan.

"Nang, ayaw palabi sa imong kaguol. Basig maunsa ka nuon ana." Naitlib ko ang ubos kong ngabil. Naluoy kaayo ko sa tigulang. Ug may pipila ka lusok sa mga luha nga nangambak sa akong mga mata.

Bisag tigulang na siya, apan siya gihapon ang magluto alang sa iyang pagkaon. Wa siyay katabang. Makahimo siya sa pagsuhol og katabang. Apan wa niya kini buhata. Maoy iyang gipangita ang iyang mga anak nga moatiman man lang kaniya bisag panagsa. Apan wa moabot ang iyang gipangandoy.

Matag adlaw duawon ko si Nang Carolyn, kanang hapon nga gikan ko sa eskuylahan. Nagmaestra ko sa elementarya sa among lungsod. Gusto ko nga lingawon ko siya sa pagpakigsulti ko kaniya.

"Maayo ka pa, Day Helen, may panahon nako. Salamat kaayo, ha?"

"Way kaso, Nang, uy." Mikatawa ko. "Inahan na man sab ang pagtan-aw ko nimo."

Mikatawa si Nang Carolyn. Nalipay ako kay nakita ko siyang malipayon. Apan mao na diay kadto ang kataposan niyang katawa. Kay pagka ugma sa buntag, mao na lay akong nasayran nga patay na siya. Atake sa kasingkasing.

Nakabakho ko. Kusog ang akong paghilak.

Apan sa nawong ni Nang Carolyn nakita ko ang iyang kamalinawon. Nagpahiyom siya sa iyang kamatayon. (Kataposan)