Misteryo sa yutang nagbundo

Kilumkilom. Nisum-ok si Canor sa kalibunan di layo sa karsada sa baryo Gusa lungsod sa Alegria. Ang iyang tuyo ang yuta nga nagbundo nga pormag lungon. Ug gituboan ning yutaa og tambok kaayo nga mga sangig. Way mga tawong mohilabot sa mga sangig kay mahadlok.

Nila pa, taw-an kono ang mga punoan sa lamas. Kay sayo pang gabii, tugdonan na ug mga aninipot. Pero si Canor, namasin nga dunay kaayohan siyang makuha sa iyang pagduol ining bundo sa yuta. Gidungog man nga iyang Lola Palahay nga wa na siya kaabot ang gilubong dinhi. Wa mamarkahi ang maong lubong kay wa nay panahon tungod sa pagpamakwit sa ilang mga katigulangan. Dili sab menteryo ang nalubngan sa tiguwang ug panahon kadto sa ikaduhang gubat sa kalibutan. Labong kaayo ang mga sangig. Nalukop lang sa bundo nga pormag lungon.

"La, si Canor ni la. Kun ikaw man ugaling ang gilubong ining dapita, gusto unta ko patabang nimo. Sa sugilon sa akong mga uyoan nga nakaabot pa nimo, maayo kono kang mangluto. Unya paborito nimong lamas ang sangig. Mao tingale nga gituboan og  sangig imong lubong," malumong pulong ni Canor nga daw nakighinabi og tawong buhi. Gihapuhap ni Canor iyang mga bukton ug abaga kay nakapanglimbawot sa balhibo ang bugnaw'ng huyohoy.

Napugos si Canor pagduol ining dapita. Ang iya sagol pamasin ug panimpalad. Kay wa na man siyay nahunahunaang laing buhaton. Hinay na kaayo iyang paninda nga pagkaon duol sa eskuylahan sa Madredijos. Primero niyang paninda napulo ka putahe iyang maluto ug molimpiyo siyag dos mil pesos ang adlaw. Karon maglisod ganig dos siyentos ang adlaw. Usahay ang ginansiya nila ang mahibilin lang nga panod-an. Maglisod na siyag bayad sa abangan sa puwesto, bayranan sa tubig ug kuryente. Ang iyang duha ka anak nga naa nas hayskul, puro babaye, hapit na lang moundang og tungha kay maulaw nga sige lang "promissory note" ang ihatag kun tingbayad ug matrikula. Ang iyang kapikas nga si Adela nga dunay bogon sa totoy nga gimo ug usahay mosakit ang dughan, mapugos ug abag-abag niyag paninda.

Kauban man ni sila og trabaho sa dagag uiltawo pa sa paktori sa rattan furnitute sa Mandaue. Pagsige og istrayik sa uban nilang mga kauban sa trabaho, napogos silag pabayad aron mobiya na lang sa trabaho paglikay sa gubot. Ang ilang nadawat gipuhonan nilag negosyo. Karenderya ilang nanegosyo kay hilig man silag pangloto. Sa sinugdan, kusog lagi. Apan kining Pilipino, duna man gyuy gitawag ug Pilipino mentality. Nakaamgo ang mga magtutudlo ug mga estudyante nga kasagaran ilang customer nga maayog lakaw ilang negosyo, nagbawon na sila. Dili na halos mokaon sa kan-anan nga tindahan. Mao usab ang mga trabahante sa ubang opisina o buhatan o construction sa duol sa tindahan. Gawas pa ana, nibutho sab ang mga kompitensiya nga nag-door-to- door og deliber og  mga pagkaon. Unya namuhal pa gyud sa presyo. Haskang paitan na gyud ang natagamtam ni Canor ug Adela. Tungod sa kahinay sa ilang paninda, aron di mapan-os ilang mga tindang pagkaon, ipanghatag na lang nila inig kagabii.

"LA. Tagai kog tilimad-on la, nga tabangan ko nimo," ni Canor nga hapit na lang moluhod sa yuta. Larawan sa kasubo ang napatik sa iyang nawong. Hoyhoy iyang abaga kay wa lagi yuy kasegurohan ning iyang gibuhat karon. Kalit may hangin nihuros. Daw may unos gikan sa dagat padulong sa bukid. Nakapanguros si Canor. Ug kalit may usa ka punoan sa sangig nga tambok kaayo ang nalarot nga daw napalid sa hangin. Nilandig tungod sa iyang tiil. Gidala ni Canor ang maong punoan sa sangig nga daghag sanga, dahon ug bulak.

"Salamat la,' niya pa.

Pagkaugma, gilamas ni Canor ang sangig sa giluto niyang tinulang isda, tinulang manok, utan bisaya ug dinugoan. Ang nakatilaw pagpamahaw, mibalik sa paniudto ug nangita sa mao gihapong putahe. Ug nibalik pagkagabii. Nagbalikbalik ang iyang mga customer nga nakatilaw sa mga putaheng linoto ni Canor nga sinangigan.

Dangtag usa ka buwan, nahibalik na ang kakusog sa karenderya ni Canor. Nakabayad na siyas mga promissory note sa iyang mga anak. Nakapatsek-ap na sab siyas doctor mahitungod sa gibati ni Adela. Ug hilom ug tinago sab ang iyang pagbalikbalik sa bundo sa yuta diin nanubo ang mga sangig. – Kataposan