Sa ubos nakong pag-analisar, ang ubang mga Bisayang talento miabot apan milabay lang usab. Usa kini sa mga nagsigang kamatuoran nga bisan pa man sa kahinog sa mga talento, aduna''y panahon nga ana-a sila sa ibabaw. Ug sama sa tuyok sa ligid, duna''y panahon nga ana-a na pud sila sa ilawom. Kon sa ang-ang pa''s hagdanan, nagsaka-kanaug! Kon sa lakang, nag-atras-abante.
Wala naka-eskapo ang mga banda nga nagpalanog sa Bisaya rock ''n roll ning maong kahimtang. Sa sayong bahin sa dekada 90, nagsugod na pagdominar ang Bisdak rock ''n roll sa kahanginan. Nisabay sa panahon sa "faded jeans" ug "body slamming". Ang nagpasiugda niadtong pagpalanog sa rock ''n roll nga gilangkoban sa mga local independent artists mao si Peter St. John o Bernie Quiros sa tinood kinabuhi, nga mas nainila sa kahanginan isip Ka Pedro sa dyRT.
Alas singko pa lang sa sayong kabuntagon, mahigmata na ko aron maminaw sa iyang tulumanon. Nagpangedaron pa ako niadtong tungora og diyes anyos apan nasilsil na sa akong alimpatakan ang iyang buhiang pagpamukaw sa iyang mga tigpaminaw - "Maayong buntag, udto! Ngari beh, ngari beh. Bunal na sad ta mga sho!"
Mao kadto ang nahimong sinugdanan nga nakapaaghat ni Ka Pedro nga palamboon pa ang paghatag og lugar sa kahanginan sa mga lokal nga banda. Gimugna gilayon ni Ka Pedro ang tulumanon alang sa mga Bisaya nga banda - ang Brown Underground Soundz (BUGZ). Kasagaran niadtong mga bandaha Iningles pa ang tirada, apan orihinal na ang ilang mga komposisyon. Bisan pa man og tipik na ang BUGZ sa kasaysayan, nahimo kadtong hagdanan padulong sa kabantog sa ubang mga banda. Pinaagi sa mga band challenges ug band searches, natagaan og oportunidad ang mga musikero nga mailhan. Mga musikero nga gikan pa''s silingang mga probinsya sa Sugbu ug may pipila nga gikan pa sa mga lalawigan sa Mindanao.
Gani, bisan sa crude technology nga gigamit niadtong panahona, naka-record ang mga banda sa ilang mga kanta pinaagi sa cassette tapes. Kon duna man gani nakabentaha nga makatilaw sa mas modernong paagi sa recording, kadto mao ang mga banda nga namasin sa ilang swerte sa kaulohan.
Hinoon, may mga pipila gyud ka mga banda nga nakapirma og mga recording companies, nakatokar sa kaulohan, ug may pipila nga hangtod karon aktibo. Gani ang uban kanila padayong nangamas-kamas pinaagi sa pagsumite sa ilang CDs sa Smash. Ug bisan pa man sa kadaghan na sa mibarog nga mga banda sukad misibaw ang Bisaya rock, buhi lang gihapon ang susama sa Smooth Friction, The Ambassadors, ug Scrambled Eggs. Samtang ang Antonio''s Madness mibalik og panukar isip guest sa Kahayag o sa Handuraw.
Sa wala pa madaot ang maong programa tungod sa panagbingkil-bingkil sa mga nagsuporta sa mga bandang ana-a sa talaan sa gipahigayong "TOP 20", nakaabot pa ang BUGZ og upat ka batches. Duna la''y mga kakulian nga nakapaundang niini gumikan sa gikatahong kompetisyon tali ra usab sa mga bandang Bisaya nga si Ka Pedro ra usab ang nagpasiugda.
Apan kinsa ba''y malimot sa "Humba" sa Scrambled Eggs? "Ang humba milayat sa yuta," matud pa. Makalingaw gyud ang maong kanta. Diha usab ang astig nga Roots, ang fayter nga MOP (kanhi sakop niini si Neil Plan nga karon vocalist sa Gangrene), ang di mawatas-watas nga talento sa Abyss, ug ang di malalis nga talento sa Frank. Samtang, kon duna''y Republika karon sa "BisrocKabataan" nga maoy nagpalanog sa gitamod nga "national anthem" sa mga Bisrockista, ang Antonio''s Madness kaniadto ang giila usab isip tigpalanog sa national anthem sa mga karaang rockista.
Sa inanay ang inspirasyon sa Bisaya rock ''n roll nakagamot. Ug kini mao ang naghatod karon sa paglipang sa paningog nga Bisaya rock. Mas natagaan lang karon og gibug-aton ang komposisyong sa lumad tang pinulongan. Apan wala kini nagpasabot nga ang mga bag-ong banda dili makamaong motagik og Ininglis. Mas gitamod lang karon sa mga bag-ong tubong banda ang ilang kultural nga kailhanan.
Kon kaniadto wala masustiner ang tulumanon ni Ka Pedro, karon naningkamot ang Smash FM nga ipadayon ang nasugdang programa sa pagpalanog sa mga komposisyong Bisrock. Ug gani magduha na ka tuig ang maong adbokasiya. Kon kaniadto, gidaog ang mga banda sa ilang kalit nga pagsikat ug gitakboyan sa giingong "virus sa rock star attitude", karon mas nakamatngon na ang mga banda nga dili magpasulabi kay mubo ra ang kinabuhi sa pagbanda-banda. Karon naa sa taas, ugma tua na sad sa ubos.
Ug kon kaniadto daghan ang miyamiid sa kabaduy kuno sa Bisayang pinulongan, karon mas natagaan na''g dignidad ang atong sinultihan.