Senaryo sa piniliay

Bisan kun bag-o lang giigo sa kusog nga linog ang Sugbo ug dakong bahin sa Central Visayas, nagmalampuson ang piniliay sa barangay. Sa Barangay Labangon, nagsawo sa tent ang pipila ka mga clustered precinct tungod kay di’ pa mahimong magamit ang pipila sa mga classroom nga nakasinati og mga liki human sa linog. Sa usa ka tent, adunay usa ka clustered precinct kung diin dose ka mga lingkuranan ug lamesa ang gibutang. Buot ipasabot, mahimong magdungan ang dose ka butante su’d sa usa ka higayon. Bisan sa ingon ini nga senaryo, gisabot ni sa mga botante nga nakasinati sa kusog nga linog duha ka semana na karong adlawa.

Apan ang maong kamatuoran sa paggamit di’ nato mabasol ni bisan kinsa. Kung ang kinaiyahan na ang magbuot, wa’y mahimo ang mga tawo gawas sa pagdawat ug pagsunod sa unsa man ang hatud sa katalagman. Apan saludo ‘ta sa mga magtutudlo nga bisan sa di’ sayon nga kahimtang nga ilang nasugatan, gihimo ang tanan aron nga hapsay ug malampuson nga makaboto ang mga botante. Kaadlawon pa lang gahapon, nidagsa na ang mga magtutudlo aron sa pagkuha sa ilang mga election paraphernalia paingon sa ilang mga pwesto. Lahi sa mga nangagi nga piniliay nga naggamit og PCOS machine, balik sa mano-mano ang piniliay sa barangay. Ug lahi ang pamati dihang madunggan ang gikamingawan nga mga pu’ng nga ‘kahon’ gikan sa mga magtutudlo.

Apan bakikaw paminawon ang daghang kamatuoran o senaryo sa piniliay. Kung unsa ka limpyo gikan sa mga campaign posters ug mga sample ballot ang su’d sa mga tunghaan, sa kadalanan sa Labangon nagpunsisok ug di’ na halos makaginhawa ang mga posters tungod sa kasikit. Ang kadalanan daw nag-piyesta tungod sa mga bantings nga puno sa mga campaign posters. Nagtapun-og ang mga sample ballot nga gipanghatag sa mga botante. Di’ kalikayan nga mangutana diin gikan og pundo ang mga kandidato ug nakagasto og ingon ana ka dako alang sa usa ka barangay elections.

Ang piniliay sa barangay giisip nga non-partisan. Kini na siguro ang labing dakong sagpa ug labing dakong pamakak sa atong balaud. Bisan asa tan-awon imposible nga mahitabo nga non-partisan ang usa ka eleksyon sa barangay nga mismo silang mayor ug silang gobernador o bisan ang mga kongresista, adunay mga manok nga ilang gipadagan aron sa pagsiguro sa ilang karera sa politika. Di’ ba tataw man matag piniliay nga mag-iphanay ang mga kandidato pagka-mayor pila ka barangay kapitan ang anaa sa ilang kampo? Karon nga ting-piniliay sa barangay, ingon ini na lang ba ka sayon ang pagtalikod nilang mayor sa kang kapitan nga maoy nitabang nila sa miaging piniliay?

Kini na siguro ang labing dakong yaga-yaga sa atong sistema sa piniliay. Tataw sa mga posters sa mga opisyal sa barangay nga nagbitbit sa kolor sa usa ka partido o nagda’ gyud sa panga’n sa mayor o sa uban pang mga opisyal nga maoy tataw nga di’ tinuod o dakong bakak ang giingon nga non-partisan ang piniliay sa barangay. Gani, kining maong matang sa piniliay ang labing samok nga pulitika tungod sa pagdagan sa mag-higala, mag-paryente o sakop sa pamilya. Ug si mayor o gobernador nga buot nga segurohon ang iyang kadaugan sa mosunod nga piniliay kinahanglan nga suportahan ang iyang mga kandidato sa barangay nga maoy gipanlantaw nga mohatag niya’g makabungog nga boto atol sa iya na ‘sab unyang paglansar.

Ang politika sa nasud magsugod sa barangay. Apan unsa ba ka samok ang kaugmaon sa politika sa nasud kung mismong sa barangay pa lang daan, samok na ang piniliay? Unsay kaugmaon sa atong tinguha nga mapapas na ang pagpalit og boto, kung mismong sa barangay naghitak ang vote-buying. Unsay paglaom sa usa ka nasud kung mismo ang politika sa ubos nga ang-ang sa gobyerno, padayong gikontrolar sa mga opisyal sa lungsod, dakbayan ug bisan sa lalawigan? Nanghinaot ‘ta nga adunay maayong epekto nga kalihukan nga politikal sa barangay bisan pa sa mga naandan nga senaryo.

Email: [email protected] or [email protected]