Eroplanong Papel "Tok-tuga-ok!"

"Ika-upat na ron nga tilaok sa manok", ni Arnold pa sa iyang kaugalingon. Wala pa gihapon nakatulog si Arnold sukad nagabii. Bisan unsaon niya og bali-bali sa iyahang gihigdaang karton nga gihanig sa busloton nilang sawog nga kawayan, wala gayud siya gibati bisan gamay'ng duka.

Gipugos ni Arnold nga ipiyong iyang mga mata. Nagluko siya. Nikulob. Nihayang. Nagsakit nalang ang iyang likod sa pagtuyok tuyok apan dili gayud siya katulog. Dili niya madawat nga mobiya na paingon sa Manila ang iyang suod nga higala nga si Ken.

Nibalik sa iyang panumdoman ang mga panghitabo kung giunsa niya pagkaila si Ken.

Uyamot lamang ang pamilya ni Arnold. Wala gani siya nakatungha og elementarya.

Usa ka hapon, gihangyo siya sa iyang inahan nga patabangon sa pagpanglabada. Bag-ong balhin kaniadto ang banay de Leon-- ang gilabadahan sa iyahang inahan-- ug ubay-ubay gayud ang ilang bulingon. Imbis nga magduwa, nituman si Arnold.

Hamugaway ang pamilya de Leon. Naa sila’y washing machine. Apan gumikan kay wala pa sila makapataod sa MCWD, kinahanglan pa mag sag-ob og tubig. Nitabang og sag-ob si Arnold.

Paghuman na nila og laba, gipatimo sila og pan. Maayo ra man sab og batasan ilang agalon. Nidungan og kaon nila ni Arnold ang inahan ang usa ka bata nga mao-mao niya og edad ni Arnold. Daot ug luya kaayo kini. Nag wheel chair pa gani paggawas sa iyang kwarto.

"Mao diay ni si Ken.", paila-ila ni Ginang de Leon

Niyango si Ken ug nipahiyom. Apan tataw sa iyang mga mata ang iyang kaguol ug daw naglisod siya.

Wala nasira og tarong ang pultahan sa kwarto ni Ken ug nakita ni Arnold nga daghan kaayong duwaan.

"Daghana gud nimo og duwaan..."

"Ganahan ka magduwa ta?", excited nga pangutana ni Ken

Di ko oy, mauwauw ko. Tig laba ra baya mi.."

"Shhh..,"badlong sa mama ni Ken. "Okay ra. Pagdali mo og kaon aron magduwa ha!"

Malipayong nitando si Ken. Nipasiplat si Arnold sa iyahang inahan. Nitando kini.

Tuod man, nagduwa ang duruha paghuman og kaon.

"Karon ra jud ko nakakita nga ingon ana na usab ka lipay ug ka lagsik si Ken. Dugay na siya magduwa nga mag inusara. Di man sad siya makagawas aron makaduwa sa ubang mga bata. Ang ubang bata sad abusado kaayo mao nga dili kaayo nako ipasuod ni Ken. Pero maora man og lahi si Arnold. Buotan man ang imong anak.", matud pa ni Ginang de Leon.

Sukad niadto, kanunay na magkuyog sila si Arnold ug Ken. Nahimong all-around help ang mama ni Arnold. Magkuyog sila mabuntag paingon sa dakong balay. Samtang manglimpyo ang iyang inahan, ubanan ni Arnold si Ken sa ilahang tutorial. Daghan na usab ang nakat-unan ni Arnold sa maong tutorial. Kahibawo na siya sa matematika; nakat-unan usab niya ang pagbasa ug pagsuwat.

Isip bawos, tudlo-an usab ni Arnold si Ken bahin sa mga pinobre nga mga butang. Ang labing giganahan ni Ken sa gitudlo kaniya ni Arnold mao ang eroplanong papel. Wala siya magdahom nga ang papel mamahimo nga duwaan sa mga pobreng bata.

Kanunay silang magduwa og eroplanong papel sa sala sa dakung balay. Gidesenyuhan nila kini og lain-laing bulok gamit ang mga coloring materials ni Ken. Panindutay sila og eroplano-- ug patulinay.

Pipila ka adlaw ang nilabay, nadunggan ni Arnold ang panagsulti sa iyang mama ug sa mama ni Ken. Nagkagrabe na kuno ang sakit ni Ken sa kasing-kasing ug baga. Lagmit di na siya magdugay. Kinahanglan dad-on siya sa Manila aron didto ipatan-aw sa ilang paryente nga espesyalista.

Nangamuyo si Arnold sa Ginoo, gusto niya magdugay pa ang iyang higala. Naghimo siya ug suwat alang sa higala. Iya kining gipilo aron mahimo nga usa ka eroplaning papel ug gidesenyuhan.. Sa matag pako sa maong eroplano iyang gisuwat ang ilang mga ngalan.

Nagluha- luha ang iyang mata sa dihang gihatag niya kini kang Ken. "Unsa man ni?", nahibulong iyang higala

"Regalo nako nimo para dili ko nimo malimtan." bugtong nasulti ni Arnold.

Giablihan ni Ken ang maong papel. "Di gayud tika kalimtan, Nold." Ug sa ubos nga bahin sa suwat, iyang gidugang: “Bisan asa ka man, bespren, di tika biyaan.”

Dayon gihimo nila kini ug usa ka eroplanong papel ug gipalupad. Tulin kaayo ang lupad niini.

Nidagayday ang mga luha ni Arnold sa iyang paghinumdum. Nabasa ang unlan nga iyahang gi higdaan. Nilingkod siya. Dali-dali niyang gipahiran ang luha ug nidungaw sa gamay'ng buslot sa gisumpay-sumpay nga tarpaulin nga nahimong bung-bong sa ilahang balay. Hayag na man diay.

Nanghilam-os si Arnold ug nilakaw paingon sa ilahang Ken. Adto nalang siya magpaabot hangtod makalakaw ang higala paingon sa Manila. Alas- 10 sa buntag ilahang flight.

Layo pa lang, nakamatikod na si Arnold nga daghang tawo ang nagtapok sa dakong balay. Nidagan siya paingon sa gate. Nangutana siya sa usa sa mga katabang sa balay.

"Ate Mely, unsay nahitabo?"

"Si Ken giatake sa iyang sakit sa kasing-kasing", tubag ni Mely. "Gabii pa man gud na hinilak sa kaguol kay dili siya gusto mobiya. Buot siya nga anhi mamatay....naunsa man ning bataa oy!"

Wala kasabot si Arnold sa iyang gibati. Wala siya mahibawo kung angayan ba siya malipay nga wala kalarga og dayon ang iyang higala o maguol sa kahimtang niini. Wala sa kaugalingon nga naglakaw si Arnold pauli.

Pag-abot sa eskina, samtang padung siya molabang, mura og nakabati si Arnold nga may niagbay niya. Sa kalit lang, nakahinumdom siya sa gisaad ni Ken: "di gayud tika biyaan, bespren".

"Eeeeekkkkkkkk!" Tingog sa ligid nga nabagnos sa karsada. Kalit nga nibreak ang usa ka puti nga van.

Nakabati og kasakit si Arnold sa iyang tuong kilid ug natumba siya. Wala madugay, nalukop sa kaningitngit ang iyang panan-aw.

Niadtong higayuna, nawala tanan niyang kahingawa. Nawala tanan niyang gibati ug mga problema. Daw nakita niya ang anino ni Ken. Nalipay siya.

Wala gayud kini mibiya kaniya.

Natuman gayud ang iyang saad. Ang saad nga gilig-on mura og kontrata sa eroplanong papel. (Illustration by Ramon Yasunari Taguchi)