Bisan ang gitawag og “comfort food” natong mga Bisaya, may bahin sab nga komplikado. Kun sa kanta pa ni, nagkalainlain ang rendisyon ug kun sa istorya pa, nagkadaiya ang bersyon.
Sama na lang ni Manoy Inting. Niya pa nga sa pagluto sa lamiang utan Bisaya, nagkinahanglan kuno’g duha ka igong gidak-on sa tawong, gihiwahiwa. Usa ka piraso sa sibuyas, hiniwahiwa. Usa ka tasang hinaros nga dahon sa kamunggay. Usa ka pirasong tamates, eskinado pagkahiwa. Duha ka paliya gihiwahiwa. Usa ka tasang kalbasa. Usa ka tasang alugbati. Usa ka pirasong luy-a nga gidukdok. Usa ka gamay’ng bugkos sa batong, giputolputol sa igong gitag-ason.
Way subakay sa army ni kang Noy Inting. Basta lang kay magpabukal siyag tubig, nya ilunod niya ang luy-a ug padayong pabukalan sulod sa duha pa ka mga gutlo.
Pagkahuman, ilahogay dayon niya ang mga utanon depende kun unsang utanona ang nagkinahanglan og taas nga pagdangdang usa ni maluto, samtang ng uban nga humok malata angayan nga ipaawahi kay walay kalaki ang utan nga morag sinuka sa iring, niya pa.
Apan kun adto sab ka manumbalay ilang Uray Macring, ug makaatol nga padulong na tingpaniudto, mao ni ang iyang resipe: Tunga sa tasang tuno. Usa ka tasang gikiniskinis nga tinap-anan, upat ka ulo sa ahos pino pagkahiwa, usa ka gamitoy nga sibuyas dahonan, hiniwa; 1/8 tasang dahon sa kamunggay (gamay lang aron dili mopait). Pipila ka piraso sa berdeng sili, tinag-as ug nigpis nga pagkahiwa.
Pabukalan ni Uray Macring ang tuno, tinap-anan, ahos ug bombay sulod sa napulo ka minutos. Timplahan dayon ni niya’g bagoong ug padayong kutawkutawon ang tuno. Isunod niya ang kamunggay ug berdeng sili ug pabukalan pa’g laing lima ka gutlo.
Hangtod upat ka tawo ang madalitan sa init nga utan ni Uray nga mangalimyon gyod ang kahumot sa tuno.
Si Inse Nieves pay pabut-on, dili kuno matawag og law-oy ang utan nga walay okra, gabi, dabong ug saluyot. Mao nang ang iyang utan, dili na hinuon maputol ang sabaw. Sapoton ra ba to siya kun mohana siya’g bahog sa imong binlud, unya imong i-atras ang imong plato. “Dili ko ‘se, sip-on man na,” reklamo nako nga nakatilaw’g lunit.
“Ikaw’ng bata-a ka, maghisgot man kag luod nga nagkaon ta,” sikmat ni Inse.
Bitaw, pahulay nga dayon ihatag kanilang tulo nga nangaanhing na. Sila gyod ang akong impluwensiya sa pagtukod aning “Ninay’s Bahawan.” Gidugok ang akong karinderya gumikan aning “specialty of the house” nga utan. Ang mga nag-utan nag-ulhos og kapapas, apan ang utan padayong buhi diha sa talad sa mga Bisaya nga way paglurang ang pagmahal sa unsay ilang namat-an og kahayag.
Niadtong usang adlaw lang, nakurat ko pagkakita sa mga nagdangadangang kustomer – ang akong mga klasmet kanhi sa barangay hayskul nga silang Isyat, Terry, Longlong ug Lyn. Layo na kaayo ang ilang naabot sa ilang pakigbugtaw sa ilang mga damgo. Natuyok na nila ang kalibotan ug gani dako nag kausaban ang dagan sa ilang tagsatagsa ka kinabuhi, apan kadtong miaging adlaw, daw dulon silang mihugpa sa akong karinderya aron balikan ang usa ka anib sa ilang kabatan-on. Wala kuno sila lami-i sa gisilbing pagkaon sa caterer sa among batch reunion nga wa nako matambongi kay lagi “demoralized” ko nga hangtod karon tig-utan lang gihapon ko sa among baryo.
“Nin, sili pa beh,” ni Longlong nga nagkadusingot paghinigop sa law-oy, nag-abot ang singot miagay sa misamot na ka lapad niyang agtang ug ang ganina pa gisigehag hingos nga sip-on.
“Ahahaha. Ginbalhas ka da to,” komedya sa mahuyang nga Terry.
Nahulipan og kalipay ang akong kasuya nga nagsud-ong sa akong mga klasmet nga karon malampuson na sa ilang tagsatagsa ka propesyon. Mao ra diay ni nakakuwang sa reunion? Nakatuaw ko.
“Grabeng kamingaw gyod nako aning mananapa,” ni Longlong nga mibugsaybugsay sa sabaw aron pangitaon ang napulpog nga subak buwad.
“Mao nay lisod kun dili nato higtan ang isda ug ibitay parehas sa gibuhat ni Nanay niadto nga ituslotuslo ra. Makahigop tag bukog,” matod pa ni Lyn nga sa dihang mingisi, mirehistro ang mga sangit nga dahon sa kamunggay samtang mialibwag ang mais numero katorse sa dihang nasud-ipan siya.
“Don’t talk lagi while your mouth is full,” ni Isyat pa. Sus! Mao ra man gihapon si Lyn. Mora ma’g dili engineer. Gisang-at pang usa ka tiil sa iyang lingkoranan. Nakatutok gyod ko ni Lyn nga labing sip-onon sa among klase.
“Bugsay gyod. Walang ganyan sa States,” nako pa nga midulot sa gidugkal nakong bahaw. “Yatis, apil ko, kanindot ba ninyong tan-awon.”
Pastilan, kun klaro kang Bisaya dili gyod diay ka mauwaw moangkon nga anad ka mosibsib og sagbot!