Akong nakuykoyan (ni Leo pa), gikan sa 2010 nakong mga clippings, ang column ni Rina Jimenez-David, sa Philippine Star, giulohan ‘Sweet solution to garbage problem.’ Unsa may naka-sweet sa basura?
Most probably, buot niyang ipasabot nga dili lisud ang pagsulbad sa suliran sa basura. Ang gikinahanglan, political will ug determination. Ug, natural ang tininuod ug kinasingkasing nga pag-alagad isip public servant.
Ania ang sugilanon: Sa unang termino ni Mayor Mary Jane Ortega sa San Fernando, La Union, nakadawat siya og sulat gikan sa usa ka international institution, nangutana kon interesado ba siya nga mosalmot sa bag-ong paagi pagsulbad sa problema sa garbage collection ug disposal – ang ‘comprehensive program on solid waste management.’
Actually, dili kay si Ortega ra ang nakadawat sa maong sulat, kundili, kapin sa 100 ka mayor ang gipadad-an usab sa samang sulat, diin 15 da ang mi-respond positively. Apan adunay condition nga kinahanglan maka-produce og ordinance nga mag-endorse sa maong programa. Sa 15 nga mi-respond, duha ra ang naka-produce sa gi-require nga ordinansa, usa niini, ang San Fernando.
Karon, tapus sa pila ka tuig nga negotiations ug consultations, “Mary Jane proudly bring visitors to the city’s four-hectare controlled landfill dump.” Iyang gipasigarbo ang ilang accomplishment pakigbugno batok sa problema sa basura.
Sa tuig 2010 pa kini, diin matud pa, “even now the dump already draws officials and employees from many local government units from around the country, all interested in an environmentally friendly and viable solution to the garbage crisis.”
See, masulbad ra gyud diay ang problema sa basura, meaning, dili himuon nga problema ang problema sa basura, kon ato lang gyud kini’g hatagan sa top priority nga pagtagad, dili unya-unyaon.
Anyway, usa ka hapon, si Risa David ug mga kauban, miadto sa San Fernando landfill, ug usa ka backhoe ug usa ka payloader ra ang ilang nakita, ug pipila ka ‘trash pickers,’ kon kining tigpunit og basura. Nahibong si Mayor Mary Jane pagkakita niya sa mga namonit sa basura, tungod kay sagad sa buntag ra sila muanha sa landfill.
Ang nahitabo, ang mga trash pickers organized themselves into a cooperative, pinangulohan sa usa ka barangay head, nga maoy nagdumala sa pundok, dala na pagpamaligya sa scrap ug recyclable nga mga materials. Ambut kon duna bay nag-initiate sama niini didto sa kaulohan, ug sa ubang dagku nga siyudad sa nasud.
Sa ato nang gibalik-balik dinhi, lisud usahon kitang mga Pinoy. Maoy atong gusto nga mag-iyahay kita, aron walay makabuot kanato bisa’g mag-unsa kita. Mao kini ang nahitabo sa mga senior citizens, daghan kaayo ang mga senior associations, in some barangays, adunay duha o tulo ka grupo, independent from each other.
Balik sa basura. Ato ning kutluon: “There are no shanties or shacks around the dump. Another remarkable thing about the dump is the absence of any foul smell.” Ang San Fernando system nahimong modelo sa national garbage collection, segregation, ug dumping.
Ang dumpsite gilibutan ni Mary Jane og mga fragrant plants, sama sa ylang-ylang ug dama noche, ingon man, mga fruit-bearing trees.
Sa iyang pagkakugihan, si Mary Jane nag-atubang pa’g daghang gimbuhaton, gawas sa garbage problem.