Ambot pila na ka eleksiyon ang milabay sa atong kinabuhi, apan nagpabilin gihapon ang mga problema nga dugay na natong gihambin. Ania ang napulo ka sugo unsaon nato pag-botar wisely:
1. Know everything about each candidate. Kinahanglan masayod ug makaila kita sa matag kandidato, kay unsaon man nato pagpili correctly, kon wala kitay kasinatian sa uban, nga tingali unya mas qualified pa kay sa imong gi-idolize nga politiko.
2. Scrutinize their credentials. Sutaa ug hingbisi pag-ayo ang ilang credentials. Giingon dinhi nga ang pagka-kandidato sama kuno sa mga job applicants, ug ang electorate mao ang employer, mga staff sa HRD. Ang atong pag-botar kanila, nagpasabot nga nadawat sila sa panarbaho. Dili kita makontento sa ilang resume’ o bio-data, nga gi-submit, kundili, mag-further background check pa gyud.
3. Listen with an open mind. Ang mouthpiece sa mga politiko, ug labi na ang mga kandidato mismo, hanas kini sila sa public speaking. Tam-is silang mamulong, nga matud pa, ‘which are too good to be true.’ Dili maayong tuohan, ug ayaw i-literal pagsabot. Paminaw lang, nga bukas ang imong panghunahuna. Ayaw dawata, ‘hook, line, and sinker’ ang ilang ipamulong.
4. Focus on issues, not personal attacks. Kitang tanan, ikaw ug ako, adunay giingon dinhi nga “dark spots,” mga tinaguan sa kinabuhi. Ang mga kandidato aduna usab niini, nga gumikan sa mga wrongdoings ug kasaypanan, politics being a dirty game, pahimuslan kini sa mga adversaries, ug mapuno ikaw sa mga akusasyon of doing something illegal ug immoral.
Mao kini ang mo-matter dinhi, nga alang kanatong pumipili, atong sabton pag-ayo ang mga surrounding issues, aron dili dili mausik ang atong voto, sa pagpasagad nato pagbotar. Ayaw padala sa mga ataki-personal ug mga huhongihong sa kahanginan, ug sa ipanulti sa mga marites.
5. Never vote based on popularity, Unfortunately, this is a major problem for people who don’t have time (or lazy enough) to dig deeper about each candidate. Tinuod, mao kini ang atong kulang, dili kita maningkamot pagpakisayod sa eligibility ug qualification sa matag kandidato. Hinungdan nga ma-limited ang atong choices. Hangyo dinhi, please, never ever vote a candidate just because he is famous.
6. Analyze how they handle stress. Isip public servants (dili masters), ang paghupot og dagkung katungdanan, is a very stressful task, ug definitely dili kini angay sa ‘onion-skinned’ nga mga alagad sa lungsod. We expect politicians throwing dirt on each other, ug sometimes even hitting below the belt. Daghan kanila mogasto og daghang salapi, ‘just to have a good image to the public.’ Apan, sa pagkatinuod, ‘some of them easily get angry (pikon), ug dili kamaong mo-handle sa stress.
7. Don’t fall for these so-called God-fearing politicians. Walay labut dinhi ang religion. Purely politics, regardless unsay Tinuhoan. Kasagaran sa mga politiko mopatuo nga “God-fearing,” mahadlokon sa Ginoo, nga nag-awas-awas ang ilang gugma sa mga kabus natong kaigsuonan. Magtuasik ang mga give-aways, apan karong lang panahona. God-fearing, motuo mo?
8. Don’t just join the majority vote. Ayaw padala niining giingon nga ‘bandwagon’ effect. Nag-deprive kini kanimo sa imong katungod pagpili, kay nagsunod-sunod ka man lang sa imong gituhoan nga majority. Botar sa kaugalingon nimong kabubot-on, ayaw iagad sa uban.
9. Listen to critics but avoid haters. Kabahin na kini sa atong pamolitika. Ang mga hinawayon ug himantayon pulos negatibo ang magagikan sa ilang baba. Ayaw paminaw kanila, kundili sa mga critique nga motandog lang sa legitimate nga mga issue, walang personalan. Actually, mo-evade kini sila pagtoki sa tinuod sa mga issues of the day, hadlok sila nga mobutho unya ang kamatuoran.
10. Vote what our country needs, not who you need. Ang nasud una, una pa ang uban. Mao kini ang himuon natong giya sa ato unyang pagbotar, unsay gikinahanglan sa nasud. ‘Utang na loob?’ This has no bearing with what our country needs. (google – Elegre information service)