EDITORYAL - US pangbalanse sa China

Dako kaayo ang mamahimo unyang papel sa Amerika sa seguridad ug kalinaw sa West Philippine Sea kun magkasinabot man o dili ang mga miyembro sa Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) ug China. Natandog na ang China sa gipakitang reaksyon sa mga silingan niining nasud sa agresibo niining  gipanghimo sa maong dapit.

Timailhan niini,  ang Chinese Foreign Ministry mismo  ang nisugyot sa dinaliang paghan-ay sa 2002 Code of Conduct ug pagbutang og “hotline” tali sa ASEAN ug China kalabot sa isyu.

Apan kaduhaduhaan kini tungod kay ang Chinese Foreign Ministry di sama sa kagamhanan sa kaparang niining mga ahensya sa mga silingang nasud. Sa China, ang Komunistang Partido (Politburo) maoy tighimo og desisyon ug mga balaod ug labing gamhanan. Di sila maoy makig-atubang kondili tighimo lang og desisyon nga pabor kanunay sa ilang partido.

Nagpasabot kini nga bisan magkasinabot pa sa CoC ug hotline ang ASEAN ug China di kini angay kompiyansahan. Ang China wa motahod sa gilagdaan niining kasabotan sa United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS), sila maoy unang nilapas sa 2002 CoC, ug lahi ang gipang-estorya sa ilang gipangbuhat nga nakaingon sa tensyon karon sa WPS.

Di mohunong ang China hangtud di makompleto ang pagdeklarar og Air Defense Identification Zone (ADIZ), pagbutang og mga base militar, pagdili sa mga mananagat sa silingang mga nasud ug uban pa.

Gawas na lang kun magkagiyera, mapugos g’yud ang ASEAN pagdawat nga ang China naa sa ilang tugkaran, mao nga ang mga mekanismo aron di magkagiyera gikinahanglan.

Ang hagit niini karon kun kang kinsa unyang interpretasyon sa balaod maoy magpatigbabaw.

Niining puntoha dako og papel ang Amerika isip pangbalanse batok sa China. Ang Amerika way gidapigang partido sa isyu, kondili ang kagawasan sa pagnabigar ug pagpalupad sa maong lugar nga agianan sa $5 Trilyones nga produkto kada tuig.