Daghan diay ang nagsunod sa atong lindog diha sa mga kasigbit nga gagmay nga islang sakop sa Bohol, Leyte, Negros, Mactan ug uban pa nga wa gyud ko kasuheto anang mga islaha. Kay aduna may mga mitext nato mahitungod sa ilang kahimtang ilabi na sa ilang mga problema sa panglawas.
Segun sa ilang mga text nga nadawat nato, halos managsama ang ilang gipadayag nga gipamati sa panglawas. Nagpakisayud kun ngano ug unsay maayong buhaton nila basi’g di na hinoon sila kalihok sa ilang panagatan.
Hinuon, nasinati ko usab ang ilang sitwasyon kay gikan man sab ta sa isla sa Dawahon, sakop sa Leyte ug sa Bilangbilangan nga islang sakop sa Talibon.
Usahay masina kita sa kaanindot puy-an sa isla, apan dili baya lalim. Ang klima sa isla, lahi sa patag nga layo sa baybayon o dagat. Sa huyohoy pa lang nga modapat sa atong kalawasan, komplikado na nga di masabot. Ilabi na ‘thermal point’ o kainiton sa klima, moumento og 01 kada tuig. Busa ang mga dagkung iceberg (bukid nga yelo) didto sa Antartika mangatunaw, motubo ang tubig nga usahay ang mga gagmay kaayong isla mogamay o mawagtang.
Tungod sa di masabot o ‘abnormal’ nga klima sa isla, nga usahay ang kabugnaw sa hangin, imo usab mabatyagan ang kainit sa dagat. Mao na nga igtugsaw sa tubig morag igang ug tugnaw ighaw-as nimo. Unya kay permi matun-ogan ang ulo, ang lawas daw init usab gaumog sa dagat.
Sama rang gitak-ang sa hinumolan sa yelo (ice) nga anam-anam gi-init sa kalayo. Maapektahan ang lawas, nga mao nay hinungdan ngano sila sagad adunay medyo permi kutasan, luyahon, ubhon, may plema sa baga, huyang ilang lawas (immune system), panakit sa kalawasan.