Dugay na kaayo ni’ng issue sa Federalism. Apan, wa’a g’yud kini kaugpo kay ang atong mga lider, labi na ang mga pinili nga opisyales, mga opisyal nga dugay na’ng nagtungkaro sa pangagamhanan, uban sa tibuok nila’ng pamilya, nakauyon man kaayo sa sistema karon. Ang present system nga “conducive” ug duol kaayo sa corruption.
Sa ato na’ng giingon sa una pa’ng mga panahon, ang federalism ra ang bugtong makasulbad sa kalisod ug kaguliyang karon sa atong nasud.
Sa giingon ni Bukidnon Governor Joe Zubiri, atol sa induction sa kadagkoan sa Federal Movement for a Better Philippines, nagpunay kita’g ilis og presidente apan hangtud karon, nagpabilin ang mga problema ug gani nagka-grabe pa.
Busa, atong makita nga it’s the system, ug dili ang tawo maoy problema. Suma’a, sige ta’g pili og mga local ug national nga mga opisyal sa kagamhanan. Sila’ng tanan tingali naningkamot nga maarang-arang ang kahimtang sa katawhan. Apan kutob ra sila sa mga pakigpulong ug mga press releases ug conferences.
Samtang atong gipalagpot si Marcos, primarily gumikan sa corruption, apan atong gibilin ang corruption. Ato pa’ng gipasubraan, hinungdan nga sa pork barrel lang, miabot og P10 bilyones ang nahanaw sa panudlanan sa lungsod.
Nagpasalamat man tuod kita nga niini’ng administrasyon ni Noynoy, kini’ng tanan na-exposed ug gipalihok ang long arms of the law paggukod sa gituohan nga mga kiriwan og kamot.
Apan, after Noynoy, unsa man? Padayon sa present system? Alang nako, karon na ang panahon to call for a Charter Change, to shift to the Federal system of government sama sa mga mauswagon’g mga nasud sa America, Canada, Germany, Australia, Switzerland, Venezuela, Mexico, France, Austria, Brazil, United Arab Emirates, Malaysia ug uban pa.
Ngano nga ang ato karong mga lider nakauyon man g’yud kaayo sa present system? Unsa may ila’ng kahadlokan sa Federalism?
Ngano nga lakip ang local nato’ng mga lider, gawas nila ni kanhi Governor Lito Osmeña, giganahan man g’yud nga maoy maghari ug mo-dominar ang Imperial Manila?
Ngano’ng giganahan man sila sa sobra ka centralized nga matang sa pangagamhanan? Tungod ba kay centralized usab ang corruption? Unya, mapiksan sila? Pastilan, unsa man diay ning pangalagad sa gobiyerno, pagpalambo diay sa kaugalingon?
Ako nga sugyot nga sunod buhaton nila ni Ret. Gen. Alex Bacalla ug Alex Bolongaita, mao ang pagplano pagpahigayon sa Visayas-Mindanao Summit on Federalism, sumala sa sugyot ni Bukidnon Governor Joe Zubiri.