Daghan ang nabalaka kun makabangon pa ba ang lalawigan sa Bohol sa ilang industriya sa turismo human sa kusog nga linog nga ilang nasinati. Apan wa’ pay buwan, gipakita sa mga taga Bohol ang ilang kalig-on sa pag-atubang sa pagsuway. Karon gidugok gihapon sa mga turista ang lalawigan ug giduaw ang mga ruins kun ang naguba nga mga simbahan ug uban pang istraktura. Ang labing dakong gikabalak-an sa mga tawo nga industriya sa turismo, karon hinay-hinay nang nibangon pinaagi sa pagduaw sa mga dapit nga grabeng naapektuhan sa pagtay-og. Apan samtang biktima ‘tang tanan sa katalagman, mas maayong tan-awon unsay mga paagi aron nga makabarug luyo sa mga aftershocks nga padayong natagamtaman.
Matud sa mga eksperto makatabang kung di’ nimo ibuwag ang imong kaugalingon gikan sa ubang mga tawo nga nakasinati ‘sab og mga aftershock. Ang pag-inusara makababag sa gikinahanglan nga pagtambal sa imong kaugalingon gikan sa grabeng kahadlok ug mga kabalaka. Dako og matabang kun imong hinumduman ang mga lakang nga imong gihimo kaniadto sa pagtambal sa imong kahadlok. Kun epektibo kadto nga lakang, mahimong imo na ‘sab ning himuon karon aron maulian ka gikan sa imong kahadlok. Ang pagpahayag sa imong mga gibati sa ubang tawo makatabang sa pagpuypoy sa imong kahadlok. Mas maayo ‘sab nga imong dawaton ug hangpon ang gipadayag nga kabalaka ug pagpakabana gikan sa imong pamilya ug suod nga mga higala.
Panahon sa katalagman sama sa linog, usahay imo nang makalimtan ang pagkaon og tukmang mga pagkaon. Dakong tabang ang hatud nimo kung mokaon sa tukmang pagkaon ug moinom og tubig. Di’ maayo nga ipaagi sa paghubog-hubog ang katalagman aron makalimtan ang kahadlok. Matud sa mga psychologist, makababag sa proseso sa pagtambal sa imong kabalaka ug kahadlok ang paggamit og alcohol. Gani, di’ sab maayo ang moinom og mga tag-as og caffeine sama sa kape, chocolate ug bisan softdrinks kun soda. Ang taas nga caffeine ang makapasamot sa kahadlok ug maayong hinungdan sa daling pagpangurog panahon sa mga pagtay-og.
Ang pagtabang sa ubang tawo nga nakasinati og susamang katalagman sama sa linog, dako ‘sab og matabang aron nga mahupay ang imong kabalaka. Kung makatabang ang pag-apil sa mga relief operation aron nga mahimamat ang mga tawo nga mas grabeng naapektuhan sa trahedya, pwede ‘sab ning himuon. Inay, magpuyo sa balay ug mag-inusara, karon ang tukmang panahon aron itumong ang oras sa pag-exercise. Gikinahanglan nga maghimo og mga butang nga makapa-puliki sa imong oras. Sa maong paagi, mas hayag ang imong panghuna-huna ug posibleng di’ nimo mabantayan ang sunod nga pagtay-og.
Panahon sa katalagman, mawa’ ang gana sa pagkaon. Hinumdumi nga makadaot nimo ang di’ pagkaon. Posibleng moabot ang sunod nga pagtay-og sa mga panahon nga wa’ nimo damha. Ayaw kalimot sa pagkaon og sustansyadong pagkaon. Ang katalagman di’ mahimong mobabag sa mga bitamina ug minerales nga mas gikinahanglan sa imong lawas. Sa panahon sa linog ug uban pang katalagman, ayaw kalimot sa paghatag og pribadong oras sa imong kaulingon. Makatabang ni aron ka mag-ampo ug mosusi unsay direksyon nga imong himuon labi na kung grabe ang epekto sa linog sa imong balay ug uban pang mga kabtangan. Kung makapalipay nimo ang pagtan-aw og TV, pakigduwa sa mga bata, pagsuroy-suroy ug pag-shopping, pwede nimo ning himuon aron nga makalimot sa pait nga epekto sa linog nga niigo sa inyong dapit. Di’ mahimong mausab ang dagan sa imong kinabuhi hangtud sa hangtud tungod sa katalagman nga temporaryo ninyong nasinati.
Ang labing mahinungdanon, ayaw paggamit og alcohol ug uban pang droga, legal man o dili, aron makalimot ka sa kalisang imong gibati. Inay, matambalan sa imong kahadlok, temporary lang nimo gipadaplin ang maong kahadlok ug maapektuhan ang proseso sa pagtambal sa imong trauma. Ayaw paggamit og sleeping pills aron lang ka makatu’g labi na kun way pagtugot sa imong doctor. Ang wa’y klarong pahuway o pagkatu’g, makaapekto sa imong disposisyon sa kinabuhi. Hinungdan nga panahon sa katalagman, tambag sa mga eksperto, ayaw gyud paghimo og mga dagkong desisyon sa kinabuhi nga makapa-usab sa imong kinabuhi ug kinabuhi sa imong pamilya.
* * *
Email: ricolucena@yahoo.com or ricolucena@ilovecomarts.com.