Dinhi sa balangay sa Santa Ines may usa ka batang babaye nga nailo na sa iyang mga ginikanan. Singko anyos pa ang iyang panuigon dihang mingpanaw ang iyang tatay ug nanay. Luoy kaayo ang ilang kamatayon kay nahilo sa kamoteng kahoy. Unsaon kabos sila ug kay wala may iluto og bugas maong nanguha na lang sila og kamoteng kahoy sa uma ni Ingko Sintoy.
Maayo gani kay sa ilang pagpangaon naatol nga natulog pa si Henya ug wala makaapil sa pagkaon sa kamoteng kahoy, ug tungod niini, ang ila na lang silingan nga si Dionisia ang mibuhi sa bata ug kay daghan kaayo’g anak si Dionisia maong kanunay lang awayon si Henya sa mga sipat ug badlongong anak niini ug usahay gani ilang dagmalan si Henya.
Mongaab na lang intawon paghilak si Henya ug magbakho pa siya inig katulog. Ug kay paninda og isda ang nanginabuhi ni Dionisia maong kanunay na lang mabiyaan si Henya ug ang nakapait kay dili siya agdahon og kaon sa mga anak ni Dionisia. Tungod niini, milakaw si Henya nga tapot lang sa lawas ug didto siya mahipunta sa usa ka karaang balay.
Kining maong balay wala nay nagpuyo pero dunay “care taker†nga inig panglimpiyo mopauli lang dayon. Dako kining maong balay ug nahimutang sa usa ka mingaw nga dapit.
Ang mga anak sa tag-iya niini tua na sa Amerika manimuyo ug kun duna sila’y anhion sa Pilipinas moanha lang sila’g kadiyot sa karaang balay kay sa hotel man sila mo-check-in.
“Gutom na man ko kaayo, uy,†ni Henya pa nga mihikap sa iyang tiyan. Unya mihilak siya ug ang iyang paghilak ingon sa nakatugaw sa mga nanagpuyo sa karaang balay. Mga dili ingon kanato tingali kay bisan sa kangitngit sa sulod sa balay kalit man lang mihayag ang taas nga mora’g dunay nagpasiga suga. Ug kay diha man ang bata sa hagdanan nahalingi siya sa taas nga may suga na. Ug misaka siya sa may pantawan. Ug dihang diha na siya sa may pantawan nga lapad kaayo kalit lang miabli ang dakong pultahan.
“Dali, Henyaaaa, Indayyyy ... sulod ngariiii ... kay gigutom ka man kaha,†usa ka babaye nga taas og buhok ang miabiabi sa bata human maabli ang pultahan.
“Ikaw, tag-iya balay, no, gutom baya ko...†nagkayungit ang bata nga nahimuot sa pagsugat sa babaye kaniya.
“Ako si Esmeralda, ug kining balay nga karaan dili ni amo, ang among balay naa ra sa atbang, kakita ka anang dakong kahoy, mao na ang among balay,†nagkanayon ang matahom nga babaye human niya pakan-a si Henya sa lamiang pagkaon. “Tana, adto na ta sa among balay kay wala na man kay mga tatay ug nanay nimo, ug, kanunay ka na lang daogdaogon nila ... dili man ka nila pinangga kay dili man ka nila igsoon, maypag ari ka na lang nako.â€
Mikuyog si Henya sa matahom babaye nga ginganla’g Esmeralda. Pag-abot nila didto sa dakong kahoy nga akasya kalit lang nahimong usa ka dakong balay ang kahoy ug nakuratan ang bata.
“Dako lagi inyo balay, Ate,†sa bata pa.
“Oo, ug sukad karon, anhi na ka puyo uban namo. Daghang lamiang pagkaon dinhi ug duna say daghang duwaan. Dali na, manaka na ta sa akong balay...†agda ni Esmeralda. Didto sa sulod sa daw mansion nga dihay daghang mga nindot kaayong iro, iring, duna pay mga langgam nga nindot kaayo’g mga kolor ug dunay mga babaye nga parehas og mga sinina.
“Sila ang akong mga katabang,†pahiyom ni Esmeralda. “Ug ako mao ang rayna sa mga engkanto dinhi. Dinhi dili ka na maguol, Henya, ug usbon ko ang imong ngalan, ha. Dili ka na si Henya, ikaw mao na si Escarlata, ug isipon ko ikaw sama sa akong anak...†Ug milaylay sa pag-awit si Esmeralda nga midala kang Henya o Escarlata paingon sa iyang lawak nga ang mga dayandayan pulos mga bulawan. Paglabay sa daghang katuigan, may tabitabi, nga dunay usa ka matahom nga diwata nga magpakita sa mga ulitawo dinhi sa Santa Ines. (Katapusan)