Menteryo sa mga dato

Adlaw sa mga minatay kadto. Tibuok nakong pamilya, gidala ko sa lungsod sa Balamban aron moduaw sa lubong ni anhing Tatay Andot. Mihapit una mi sa gamay’ng balay sa Baliwagan nga gipuy-an sa nabiyuda kong inahan aron magdungan mig adto sa sementeryo.

Tuod man, dala ang mga bulak ug kandila nagpanom mi paingon sa karaang Balamban Cemetery. Didto sa nagpatongpatong nga mga nitso, gihalad namo ang mga pungpong sa lab-as nga mga orchids atubangan sa panteyon ni Tatay. Gidagkotan ko ang dekolor nga mga kandila ug nangadye kami uban sa gikuha namong mananabtan.

Makaluluoy kaayo ang kahimtang sa nagdasok nga mga lubnganan. Sagad sa mga  panteyon, nagpahirig na nunot sa inanay’ng pagdahili sa humokon nga yuta. Luspad na nga mga panagway sa lapida, ang uban hanap na ang mga letra timaan nga wala intawo’y ikasugakod sa pagpanindot ang mga tagtungod niini. Sa laktod, lubnganan kini alang sa mga kabos. Human namo’g pangadye, naglakaw ming mipauli sa Baliwagan. Sa dalan, naagian namo ang matahom kaayong sam-ang. Nakapangutana si misis kang Nanay: “Nay, private cemetery ni no? Nindot pagka-develop, oh!”:

“Nindot bitaw, Day.” Kalmang tubag sa 78 anyos kong inahan. “Pero, di makadulot ang pobre diha, Day. Mahal kaayo ang presyo sa matag luna. Mao nga ang mga adunahan ray makapuyo dinha. Kay menteryo na sa mga datooo!!!:” Ni Nanay pa nga mipasulirap sa iyang mga mata. “Di gyod ta kaapord diha, Day! Bisag wala isulti, nakasabot ming may kaibog si Nanay sa maong menteryo. Sa iyang edad nga talisalop na, mora’g among nasayko nga may gusto siyang ipamarayeg ngari namo. Naikog lang siyang mobungat!

Nobiyembre 15, 2010. Miulbo  ang makabungog nga pahibalo. Giataki kuno sa sakit sa kasingkasing si Nanay ug namatay. Wala kalikayi ang pagpuot sa akong dughan. Nobiyembre 2, nakauban ug nagkahangpanay pa gyod ming Nanay. Unya paglabay sa 13 ka adlaw, mobiya na diay siya namo sa dayon? Kun mahibalo pa lang ko nga diyotay na lang diay ang mga adlaw nga nahabilin, dili na lang unta ko mopalayo niya. Maalagaran ko unta siya sama sa usa ka donya, buhongon sa kaharuhay sa kinabuhi nga sukad masukad, wa niya matagamtami. Ug labaw sa tanan, mahataga’g igong panahon nianang matang sa pagpanggang gipangandoy sa mga ginikanan nga ikahatag sa anak sa higayon nga sila tigulang na.

Apan ulahi na ang tanan. Tinood gayod ang panultihon nga: ‘pagka mubo ra gyod sa panahon. Ug ang panahon moabot nga di lang mahibaw-an.’

Gitawagan ko ang tag-iya sa private cemetery nga naibgan ni Nanay. Mikuha ko’g usa ka lote ug didto ilubong ang patay niyang lawas. At least, kun napakyas man ko paghatag niya’g luhong kapuy-an sa buhi pa, ning pagpahulay niya sa dayon, menteryo sa mga dato maoy nahimo niyang permanenteng pinuy-anan. (Kataposan)