“Dapat makamao ka mamaligya”

CEBU, Philippines — Kinahanglan matod pa nga dili kita mahadlok malukapa samtang nagkab-ot sa atong pangandoy. Kay pinaagi niini, mas malig-on kita ug makalahutay sa pagkab-ot sa gipangandoy’ng kalamposan. Niya pa, kung aduna lang kita’y pagmahal sa atong gibuhat, inubanan sa kakugi, molampos gyud kini.

Siya mao si Mark Anthony Maranga, 34 anyos, nagpuyo sa Basak, Mandaue City, ug nanag-iya sa sikat nga Maranga Cebu Balloons & Party Supplies.

Lumad nga taga Tisa, Cebu City si Mark diin kamagwangan siya sa unom ka managsoon. Wala’y trabaho iyang inahan ug nagtrabaho kaniadto iyang amahan isip maintenance technician sa usa ka TV station.

Bisan nga dili dako og sweldo iyang amahan, gipaningkamotan niini nga masuportahan ang panginahanglanon sa pamilya.

Nagtungha siya sa Labangon Elementary School diin maglakaw siya og usa ug tunga ka kilometro gikan sa ilaha padulong sa maong tunghaan.

Lab-as pa sa panumduman ni Mark ang higayon nga mangutang sila sa canteen og snacks matag recess ug bayran lang kini sa iyang inahan kon makakwarta na. Average student lang sab siya sa nagtungha pa og elementarya hangtod na nga nigradwar sa elementarya. Nipadayon siya og tungha sa hayiskul sa Don Bosco Technology Center. Kay siya man ang kamagwangan nga anak, gipaningkamotan gyud sa iyang amahan nga makatiwas siya og tungha bisan pa man nga lisod sila sa aspeto’ng pinansyal.

Nagkugi siya sa pagtungha aron dili mausik  ang paningkamot sa iyang mga ginikanan. Hangtod nga nigradwar gyud siya sa hayiskul ug nagtungha sa kolehiyo sa Don Bosco College sa kursong BS Technical Education - major in Industrial Electronics. Kay daghan na man og gastohan sa kolehiyo, nagtrabaho siya isip part-time crew sa usa ka fast food chain.

Gipaambit niini nga dili matod pa sayon ang pagdungan sa pagtungha ug pagtrabaho.

“Lisod pag-manage sa time. Had to leave the food chain because of school projects,”sigon pa niini.

Apan bisan pa man sa iyang suliran, nindot gihapon og performance sa klase si Mark, diin kanunay siyang malakip sa dean’s list sa ilang tunghaan.

Pagtungtong niya og fourth year niundang siya sa iyang trabaho kini aron makapokos sa iyang School and Industry-On the Job Training.

Nahitabo iyang “school-OJT” sa College of Technological Sciences-Cebu, diin nagtudlo siya og Electronics Theory and Laboratory Subjects ngadto sa mga Electronics and Communications Engineering students. Nipahigayon sab siya og “industry-OJT” didto sa Celestica Philippines ubos sa Hardware Design Engineering Group. Human sa lima ka bulan nga nag-OJT didto, gikuha siya sa maong kompanya isip regular employee sa posisyon nga Design Engineering Support.

Sa iyang pagpaningkamot ug kakugi, nigradwar gyud siya sa kolehiyo niadtong 2005 ug nipadayon pagtrabaho sa Celestica Philippines. Hangtod nga na-promote siya isip Procurement Engineer sa maong kompanya, duha ka tuig gikan sa iyang pagkadawat. Usa ka dakong dungog alang kaniya ang pagka-promote sa maong posisyon sanglit siya ra man ang non-engineering graduate sa bag-ong department.

Niining panahona, nakatabang na siya sa iyang pamilya pinaagi sa paghatag sa iyang sweldo. Dili gihapon igo iyang kita aron makatabang sa pamilya, nangita siya og ikaduhang trabaho.

Nadawat siya sa usa business process outsourcing company isip call center agent. Ug dinhi niya nakaila iyang asawa karon nga si Lisa Rae Regalado, kinsa co-trainee niya sa maong kompaniya. Kadiyot ra kaayo siya sa maong trabaho ug niundang.

Niundang sab siya isip procurement engineer ug nangita og dako og sweldo nga trabaho. Hangtod nga nakaapil siya og libreng training sa Technical Education and Skills Development Authority (TESDA) para sa Computer Troubleshooting and Networking. Samtang nag-training, nangaplay siya isip Management Trainee sa Informatics Computer School ug palaran nga nadawat. Nagtudlo siya didto og Business ug IT subjects.

Sa nag-edad siya og 26 anyos, nangaplay siya sa University of the Philippines isip IT Professor. Niagi siya og taas nga proseso ug giingnan nga nadawat. Niundang siya sa iyang trabaho sa Informatics Computer School ug naglihok sa iyang requirements.

Apan kalit nga nahugno ang kalibutan ni Mark sa dihang giingnan siya sa school dean nga dili na siya dayonon og dawat kay nakita niini nga aduna siya’y hagbong nga grado sa nagtungha pa siya sa hayiskul. Nadismaya siya sa maong panghitabo apan nagtuo siya nga adunay mas nindot nga plano ang Ginoo ngadto kaniya.

Daghang naagian nga trabaho si Mark sama sa Project Manager, Search Engine Optimization Specialist ug Web Developer. Ug niadtong Pebrero 2010, gikasal sila ni Lisa.

Hangtod nga nakahukom siya nga magtrabaho na lang sa balay kay daghan na man siyang nakat-onan sa mga nilabay niyang trabaho. Naghimo siya og kaugalingong blog sites para sa boxing ug mixed martial arts. Modawat siya og advertisements para ibutang dinhi aron makakwarta sab siya. Parehas sila og trabaho sa iyang asawa.

Dako sila og kita isip freelance web designer and programmer. Tungod niini, nakapalit sila og balay sa Basak, Mandaue City, diin sila nagpuyo karon.

Samtang natrabaho online, nagtukod siya og Hopia store niadtong Agosto 2012 diin namaligya siya og nagkalain-laing delicacies sa nasud. Nangabang sila og gamay’ng pwesto sa merkado ug didto nag- display.

Hangtod nga nakahimamat sila og usa ka tawo, kinsa instrumento sa pagtukod niya og laing negosyo nga Maranga Cebu Balloons & Party Supplies niadtong Disyembre 8, 2012. Namuhonan matod pa sila og 15,000 aron ipalit og mga baligyaon.

“Ang knowledge namo on website development & online marketing kay nakatabang sa pagdaghan sa customers,”ni Mark pa.

Gawas niana, aduna sab silay online-based businesses sama sa Cebu Giveaways, Cebu Styro Crafts, Cebu Dessert Buffet, Cebu Ice Cream and Sulit Party Services Cebu.

Gipaambit ni Mark nga nilampos ilang negosyo tungod kay nagbaton sila og kakugi ug dedikasyon. Buot sab siya nga makat-on ilang mga anak sa pang-negosyo.

“We want to make sure that our sons Sam & Jim learn all the moral values, business ethics & doing the “Filipino-Chinese style” of entrepreneurship - bahala og ginagmay basta kanunay, kay puhon mo dako ra man,” niya pa.

Niya pa,  kon buot sila magnegosyo, dili kinahanglan nga aduna kay daghang kwarta.

“You really do not need a significant amount of money to start your own business. In fact, you can start with nothing. All you have to do is to find a reliable supplier. Having a business does not require higher grades in school but it requires passion & perseverance. Kung ganahan ka modato, dapat makamao ka mamaligya,” pamunto pa niya.

Tungod sa iyang talagsaon nga taras sa pagnegosyo, gipasidunggan siya isip Outstanding Young Entrepreneurs of 2018 gikan sa Business Achievement & Recognition Awards.

Dili ikalimod nga dako na gyud og kausaban iyang kinabuhi karon itandi kaniadto. Karon aduna na siya’y tulo ka mga sakyanan, usa ka subdivision lot, usa ka condo unit, insurance-savings plan, ug mga stock market & mutual funds.

“I always pray and keep the faith alive. I always believe that someday, as long as I continue to work smart, I can be a successful entrepreneur,”asoy pa niini.

“Do not be afraid to fail because if you fail it means you tried. There is zero chance for you to succeed if you do not try. If you fall down seven times, you stand up eight.

“If you have to fail do it fast, move on and learn from it. The faster you learn from your mistakes, the faster you will succeed. Aim high!”