CEBU, Philippines — Kinahanglan matod pa nga aduna kita’y damgo, kay daw mao man kini ang mag-aghat kanato nga maningkamot sa pagkab-ot sa atong mga pangandoy sa kinabuhi. Kinahanglan sab matod pa nga bisan nilampos na kita, makamao gihapon kita molingi diin kita gikan.Kini sigon pa ni Catalina Jacela, o mas nailhan nga Cathy, 60 anyos, nagpuyo sa Pit-os, Cebu City ug kinsa tag-iya sa lamian ug masustansiya nga K & H Homemade Soya Milk ubos sa Carefoods nga kompanya.
Lumad nga taga Bugho, Loon, Bohol si Cathy. Kamanghuran siya sa duha ka managsoon sa mag-uumang mga ginikanan. Malisud ang ilang kinabuhi didto sa bukid.
“Makakaon mi og sardinas ug buwad kung makakopras me kaduha sa usa ka tuig. Espesyal nana para namo,”asoy pa niini sa Banat News Tingusbawan.
Nagtungha siya sa Bugho Primary School, tulo ka kilometro ang gilay-on gikan sa ilaha.
“Dili pa uso ang tsinelas ato. Kung naa kay tsinelas, bitbiton nimo kay mabugto man labi na kung mag-uwan kay bukid biya,”niya pa.
Wala matod pa sila’y balon nga kwarta kaniadto ug magpotos lang sila og mais paksan og ginamos para sa ilang paniudto.
Kay Grade 4 raman kutob ang ilang tunghaan, didto na siya nipadayon og tungha og 5 sa pikas baryo, sa Nagtubo Elementary School, diin lima na ka kilometro ang gilay-on gikan sa ilaha.
Gawas sa pag-uma, maghimo sab sila og banig aron ibaligya. Taliwala sa kalisod, nahimo gihapon siyang honor student ug nigradwar sa elementarya isip 4th honor.
Usa ka tuig nga natambay si Cathy sa ilaha, naghimo og banig ug nag-uma, kay wala namay duol nga katunghaan sa hayiskul sa ilang lugar. Hangtod nga ang uyoan niya nga nagpuyo na dinhi sa Sugbo, ang nibisita sa ilaha ug gihagad siya nga dad-on dinhi. Pilay estorya, naabot gyud siya sa Bogo ug nahimong katabang ug tigbantay sa tindahan og panapton sa iyang uyoan.
Wala siya’y sweldo apan gipatungha siya sa iyang tiyo sa hayiskul, sa Cebu Roosevelt Memorial Colleges.
Alas tres pa lang sa kadlawon nagmata na siya aron mangumpra sa merkado ug dayon hakot sa ilang baligyaon didto sa ilang tindahan. Human mangabli, mouli na siya sa ilaha ug mangandam na aron mosulod sa klase. Kon wala’y klase, tibuok adlaw siya’ng magbantay sa tindahan o sa boutique nga gipanag-iya sa iyang tiya.
Librehan siya og snacks sa iyang mga classmates ug mupauli siya sa ila aron maniudto.
Wala siya’y libro ug iyang uniform sinunod ra gikan sa iyang mga ig-agaw. Bisan pa man, kanunay gihapon siyang malakip sa top sa ilang klase hangtod sa iyang paglampos sa hayiskul.
Gipakuha siya og kursong Commerce apan wala siya nisugot ug nikuha lang una og mga minor subjects. Human sa usa ka tuig gipatungha siya sa iyang tiyo sa kursong Social Work sa University of Southern Philippines Foundation.
Nag-boarding house siya dinhi sa syudad kauban iyang mga ig-agaw. Padalhan lang siya og P25 nga allowance matag buwan. Bisan nga maglisod siya og budget sa iyang allowance, kanunay gihapon siya malakip sa dean’s list. Cum Laude unta siya apan wala nadayon kay wala man siya sa USPF nagtungha sa 1st year.
Nipaso siya nga wala iyang mga ginikanan. Pagradwar niya nisulod siya isip lay missionary sa Redemptorist didto sa Kawit Medellen diin magdawat siya og P300 nga allowance matag buwan. Hilabihan kasuko sa iyang uyoan pagkahibalo niini ug gipaundang siya. Kini kay gipatungha siya aron motabang sa iyang mga ginikanan, dili aron mahimong misyonaryo.
“Akong kasing-kasing ganahan gyud sa trabaho,”niya pa.
Nisupak gyud siya ug nilarga didto sa Bohol nga wala nananghid sa iyang uyoan. Didto siya nipadayon sa iyang trabaho isip misyonaryo. Makadawat siya og P500 isip iyang allowance nga ihurot niya og hatag sa iyang inahan.
Dinhi, nahibalag niya si Florencio, usa ka pari. Nagkahigugmaay sila. Nigawas pagkapari si Florencio ug niundang si Cathy isip misyonaryo. Nananghid sila og tarong ug gikasal niadtong 1986.
Nitikang sila dinhi sa Cebu ug nagtrabaho siya isip social worker sa Task Force Detainees of the Philippines, samtang nagtrabaho sa Basic Christian Community iyang bana.
Paglakat sa mga katuigan, niundang siya og trabaho sanglit nasakit man siya og Papillary Carcinoma Thyroid Cancer. Pinaagi sa panabang pinansyal sa iyang mga kauban sa trabaho, naoperahan siya ug gitangtang iyang thyroid.
Kinahanglan siya i-radiation apan wala nipadayon kay way kwarta. Niduol nalang siya og doktor sa alternative medicine ug dinhi gitudloan siya sa angayan niyang kan-on para maayo sa kanser.
“Taga buntag mag juice ko’g pinya ug hilaw nga kapayas, five years gyud to nako gibuhat,”niya pa.
Gawas niana, puros ra utanon iyang kan-on ug sige siya og inom og soya milk. Siya mismo ang magluto sa soya milk.
Human sa lima ka tuig nga nagtuman sa sugyot sa doktor, naayo matod pa siya sa sakit nga kanser. Naningkamot gyud siya nga mabuhi pa sanglit elementarya pa iyang kamanghuran adtong panahona.
Ug kay kumbinsido man siya nga naayo siya sa soya milk, nakahuna-huna siya nga mamaligya niini aron sab makatabang siya ngadto sa mga tawo nga aduna’y gipamati sa lawas.
Nagsugod siya og baligya niadtong 2001 ug ang labing una niyang order kay nagkantidad og P10,000. Mas nailhan iyang produkto hangtod nga iya kining gisulod og plastic bottle ug gibaligya og P15. Nikuha siya og usa ka trabahante aron motabang kaniya sa produksyon.
Gawas sa pagpamaligya, nibalik sab siya og trabaho. “Kayod gyud para sa mga anak. Akong tog kay tag two hours ra gud,”sigon pa niya.
Mamaligya siya ngadto sa iyang trabahoan, tunghaan sa iyang mga anak ug sa mga opisina. Hangtod niadtong 2003 gipalambo niya ang packaging niini ug ginganlan og K & H Homemade Soya Milk. Niadtong 2008, niundang siya og trabaho ug nagpokos sa negosyo. Nagboluntaryo nalang siya sa pag-apil og mga livelihood programs.
Hangtod nga nakadungog siya sa estasyon dyAB kabahin sa Kapamilya Negosyo Na(KNN). Niapil siya ug palaran nga nakadaog iyang business proposal ug gihatagan siya og P10,000 pang kapital.
Iya kining gipamalit og mga ekipo aron mas madali ang produksyon sa soya milk. Niining panahona, nag-supply na siya sa mga canteen sa dagkong kolehiyo sa Sugbo ug nag-display sa mga malls.
Niadtong 2011, naghimo siya og laing produkto sama sa vegetable lumpia, taho, maja, ug ube jam. Naghimo sab siya og tablea diin suki niya ang mga hotels, bakeshop ug mga tindahan. Dinhi na niya ginganlan ang negosyo og Carefoods.
Kinahanglan matod pa nga hilig gyud nimo ang pagkatukoron nimo nga negosyo kay bisan unsay mahitabo, magpadayon kini. Tungod sa negosyo, nakapalampos siya sa iyang mga anak sa kolehiyo, gikan sa mga pribadong tunghaan. Nakapatokod sab siya og balay.
“Pirme nakong i-share sa mga street children nga kinahanglan naa gyud kay damgo. Mao man gud na imong paninguhaon nga makab-ot,”niya pa.
Pangandoy niyang magtukod og kaugalingong foundation aron mas makatabang pa ngadto sa mga nanginahanglan.
“Dili lang gyud mo give up. Bisan unsay problema, naa ra gyud nay pamaagi. Labaw sa tanan, dili gyud ta malimot paglingi kung asa ta gikan.”