CEBU, Philippines - Ang pagpamalit og bugas gikan sa gawas may kalagmitang mahitabo lapas sa kasamtangang administrasyon kun ang 95 milyones nga populasyon sa nasud di magdaginot sa bugas humay.
Kini ang kabalaka nga gibutyag ni Grace Len Degala, Rice Support Staff sa Department of Agriculture (DA)7 sa tulumanon AGIO Forum kagahapon sa buntag nga didto ipahigayon sa buhatan sa Philippine Information Agency (PIA).
Sa maong tulumanon nga gipalanog sa DYMR Radyo nga Bayan Cebu gipasabot ni Degala nga sugod karong tuiga 2013 nga gitawag nga National Year of Rice (NYR), gipaningkamotan sa administrasyon ni Presidente Benigno Aquino III nga mohunong na ang kagamhanan sa pagpamalit og bugas humay sa gawas.
Kini tungod kay dako og pagsalig ang pamuno nasud sa katakus sa mga mag-uuma sa Pilipinas nga makahatag og produksyon sa bugas humay nga sarang makasuporta sa pagkaong gikinahanglan sa 95 milyones nga populasyon niini. Usa sa gitutokan sa kasamtangang administrasyon mao ang pagpahigayon sa sistema sa irigasyon sa mga dapit nga adunay kahumayan sa nasud aron labing modaghan ang produksyon sa humay niini.
Kini pinaagi sa National Irrigation Administration (NIA) kinsa maoy may igong teknikal nga kahibawo kalabot sa pagpabaha sa tubig sa mga kapatagan nga adunay kahumayan.
Hinuon matud pa ni Degala nga sa pagkakaron mga 70 porsento kapin pa sa kahumayan sa nasud nga wala pay irigasyon.
Usa sa hinungdan niini mao ang kakuwang s a budget gumikans a kadaginoton usab sa pundo sa panalapi sa kagamhanan.
Hinuon ang gihimo sa DA mao ang pagtudlo sa mga mag-uuma nga wala pay irigasyon sa paggamit usab sa mga lubangon sa humay nga mabuhi bisan pinaagi lang sa uwan.
Matud pa ni Degala nga ang “rain feed areas†nga kahumayan bisan apektado usahay s a climate change kun pag-usab-usab sa lakaw sa klima, apan may produksyon gihapon sila sa humay labing menus kaduha sa usa ka tuig kay mogamit man sila sa mga matang o klase sa humay nga mabuhi ug mamunga ra bisan walay permanenting tubig.
Samtang sa mga lugar nga may sistema sa irigasyon, gitudloan sa DA ang mga mag-uuma nga kinahanglang moani sila tulo ka higayon sa usa ka tuig.
Hinuon matud pa ni Degala nga gipaningkamotan sa kagamhanan nga ang mga kahumayan nga angay kabuhatan og irigasyon makabaton gayud niini buwahan sa umaabot nga panahon kun magkadaghan ang lugar nga may irigasyon magkadaghan usab ang produksyon sa humay sa nasud.
Apan sa laing bahin , si Dr. Rodulfo Estigoy, ang Science Research Specialist sa DA kinsa usa usab sa mga dinapit sa maong forum miingon nga ang kampanya sa kagamhanan pagpahunong sa importasyon sa bugas humay di molampos kun walay abag ug suporta ang katawhan.
Matud pa ni Estigoy nga dili mosaler ang paningkamot sa mga mag-uuma pagtikad sa ilang kahumayan kun ang mga katawhan magpaturagas lang sa pag-usik-usik sa kan-on nga humay.
Gani matud pa ni Estigoy nga gikampanya karon sa DA nga kinahanglang magdaginot sa pagluto og bugas ang katawhan pinaagi sa paggamit og taksanan nga igo-igoon lang sa mokaon ang angay lutoon aron walay mabahaw ug mapan-os nga kan-on.
Pinaagi sa pagtuon sa taga DA nasuta nila nga matag tuig nagkantidad og binilyon ka pesos ang mga kan-ong humay nga mausik pinaagi sa pagsalibay niini gumikan kay napan-os ug ang katawhan dili kaantigo mo-recycle o moluto pag-usab sa nabahaw nga kan-on ug ideretso ra kini og salibay.
Gumikan niini si Degala miawhag sa katawhang Filipino nga aron molahutay ang kagamhanan sa pagpugong nga dili na makapamalit og bugas gikan sa Vietnam, China ug uban pang nasud sa gawas gikinahanglang suportahan sa mga Filipino ang kampanya niini nga magdaginot sa bugas pinaagi sa paggamit og mga pagkaon nga ikasangan-sangan sa bugas humay, sama sa bugas mais, ug mga lagutmon nga kamote, kamoteng kahoy, saging, ube, kulo ug uban pa. (BANAT NEWS)