Psst! Psst! ‘Garilyo! Tubig! Tubig!

CEBU, Philippines – Makita sila sa kadalanan nga daw makig-tubigtubig sa mga sakyanan sa dalan tunga-tunga sa naglagiting nga init sa adlaw ug usahay bisan tinguwan. Sila ang mga ambulant vendors o kanang madunggan nato nga magsige og panitsit ug magpas-an og kahon.

Sama sa ubang mga nanginabuhi matag adlaw, mao kini ang ilang gipili nga panginabuhian alang sa ilang pamilya.

Bahala’g peligrong madasmagan,  init, banha ang busina sa sakyanan, abog, polusyon ug uban pa basta mokita lang sa limpyo nga paagi aron dunay madalang kwarta ipalit og pagkaon ug matuyok nga puhonan alang sa sunod nga adlaw nga pagpaninda.

Ang sagad nilang baligya, sigarilyo, kendi, bottled water ug uban pa nga maoy pangitaon sa mga motorista samtang nagmaneho.

Apan ang pangutana, gabayad ba kaha ni sila og buhis sama sa ubang negosyante? Unsa nga klase nga buhis ang ilang gibayran?

Sumala pa sa Bureau of Internal Revenue sa Cebu, wala nila pabayara o palukata og income tax returns ang mga ambulant vendors tungod sa pagtuo nga gamay ra g’yud kaayo ang kitaon sa mga ambulant vendors.

Direkta ug di direktang buhis

“Yung exemption ng gobiyerno na P50,000 ay mas malaki kaysa kinikita ng mga ambulant vendor, so, they are not required na magbayad na sa income tax ,” sumala pa ni Manuel M. Mapoy, ang assistant regional director sa BIR Cebu.

Base sa patakaran sa BIR, kadto lang  mga tawo nga mokita og P50mil nga minimum kada tuig ang gimandoan nga pabayron og buhis.

Daghan ang nagtuo nga dili kinahanglang mobayad og buhis ang mga ambulant vendors tungod kay ginagmay lang kini nga negosyo, apan kon si Mapoy maoy pasultihon, wala lang g’yuy panahon ang BIR pagsusi sa ilang income. “Hindi lang talaga namin sila ma-saturate.  Maybe most of them are making no less than P1,000 a day,” matud niya, ug kun kini kwentahon sud sa usa ka tuig molapas kini og P300 mil. Kun mao kini ang tinuod, mahimo silang paninglan og buhis sa BIR.

Sumala pa ni Mapoy, ang tanang nagpuyo sa Pilipinas gikinahanglan g’yud nga mamayad og buhis pinaagi sa direkta o di direktang buhis, ug kini mag-agad sa gidak-on sa ilang income.

Apan sa kaso sa mga ambulant vendors ug ubang ginagmay nga negosyo nagbayad gihapon sila og buhis o pinaagi sa value-added tax o VAT nga usa ka matang sa sales tax.

“Alam mo sila ay nagbabayad ng tax sa gobyerno indirectly. Kasi lahat naman tayo nagbabayad sa oras na bumili ka nga bigas, dry goods, canned goods, damit o ano man yan,” matud pa ni Mapoy.

Peligro apan sigurado

Ang 59-anyos nga si Jim Mendoza, sud na sa pipila ka tuig naninda og sigarilyo diha sa dalan Leon Kilat mibutyag nga dunay mga panahon nga makahalin siya og P400 ilabi na kusog ang palit, kon hinay, makahalin lang siya og P200.

Wa diri ang pamilya ni Mendoza tungod kay atoa sila sa Manila ug mitipon lang siya sa higala diha sa Pardo.

Matud niya, nagsugod siya og paninda gamit ang P1,000 nga savings sa iyang kanhi trabaho ang pagka-dispatser. Matud pa niya, halinon gyud kaayo ang sigarilyo ug kendi sa dalan.

Normal na alang kanila ang magbalhin-balhin og pwesto pagpangita og asa pabor maninda aron siguradong makahalin.

Namatikdan hinuon nga modagsa usab ang mga ambulant vendors dinhi panahon nga dunay mga selebrasyon sa usa ka lugar sama sa procession, fiesta, misa, rally, ug uban pa.

Gani bisan sa mga dapit diin gibawalan silang maninda duna gihapoy mga ambulant vendors.

Ang susama niini nga klase sa panginabuhian, bisan peligro ug bisan nga dunay mga lokal nga ordinansang nagdili kanila dili ikalimod nga duna sila’y natampo sa himsog nga retail industry ug sa ekonomiya sa usa ka nasud.

Sagad nila moingon nga mas maayo nalang ni nga panginabuhian nungka wala sila’y makaon. (BANAT NEWS)