Tingusbawan: kalamposan sa mga taga aloguinsan

CEBU, Philippines - Usa ka lunhawng panimpalad ang nahimugso sa Aloguinsan.

Ang labing unang Eco-Trail Run niadtong Oktubre 21 gisalmotan og gibanabanang  600 ka mahiligon sa dagan ug baklay. Gituyo paglusad ang maong kalihokan atol sa tinuig nga pangilin pasidungog kang San Rafael Arkanghel aron makasiko sa pagtagad sa katawhan ilabi na gyud mismo sa Aloguinsan diin mao pa kadto nakasaksi ang mga lumolupyo og unsa kining “Eco-Adventure Run (Trail run helps promote eco-tourism).”

Ang rota sa 21K ug 10K gituyo pagpaliko sa Bojo River Nature Reserve, 230 metros gikan sa Bojo barangay road, sa dili pa mobalik ang mga atleta ngadto sa tugkaran sa munisipyo.

Tinuod nga nalibot na nako kining Sugbu, apil nang mga gagmitoy nga isla, apan ning bag-ohay lang ko nakayatak sa Aloguinsan. Bisan pa man og anak kos kasadpang bahin sa Sugbu, diin walay kapuol nakong paga-antawon ang nagkadaiyang bulok sa sawumsom, hapit na lang ko kakabsi sa akong paglaum nga mapadpad didtong bahina sa probinsiya kay wala man sab gyud koy tuyo didto. Kadtong pag-aninaw sa panghitabo niadtong “Suroy-Suroy Sugbo: Explore the Midwest” ning Enero lang maoy nakahatod nako sa Aloguinsan. Ug pinaagi sa trail run, ikaduha ko kadtong pagtunob, sagol dagan, sagol baklay, nga pakig-ila-ila pagbalik sa Aloguinsan.

“True. Geographically, tuyuon gyud ni among lungsod. That’s why we were once labeled as a sleepy town,” matud pa ni Vice Mayor Cynthia Moreno, ang maanyag nga kapikas ni Mayor Augustus Caesar Moreno, kinsa wala papiri kay mikabad sab sa iyang pagsalmot sa 3K isip paghatag og panig-ingnan sa iyang mga katagilungsod nga dili pa awahi ang tanan alang sa Aloguinsan.

“Before, if we tell others we are from Aloguinsan, the usual reply would be: Asa na dapita? Mindanao?” ni Vice pa.

Ang Aloguinsan nahimutang 72 kilometros gikan sa Dakbayan sa Sugbu, agi sa Dakbayan sa Toledo ug 58 kilometros agi sa Dakbayan sa Carcar. Nag-atubang kini sa Tañon Strait, kanang dagat nag-uwang sa Negros ug Cebu. Apan wala kini coastal road nga mosumpay unta niini sa Barili. Pinaagi sa interior road, maabot niini ang Mantalongon pinaagi og mini bus.

“There wasn’t really much to talk about Aloguinsan until we figured well in our Bojo River Village Tour,” dungag ni Vice. Tungod sa pagdapit ni Sir Boboi Costas – ang project director ning maong dakong kalamboan sa Aloguinsan nga karon gidumala nas people organization – nasayran ning tagsulat nga 1.4-kilometro ang gitas-on sa Bojo River cruise ug sa riparian zone nga maoy pinuy-anan sa 61 ka matang sa langgam ingon man mga talagsaong matang sa tanom.

May green culinary adventure sab nga gidalit sa The Farmhouse (organic farm), ug may snorkeling packages sab sa The Hermit’s Cove. Lain nga eco-project ang ilusad puhon – ang Snorkeling Safari – diha sa Kantabogon Cove unahan sa The Hermit’s Cove.

Apan ang labing makatandog karon may kalabotan ang Aloguinsan mao ang sugilanon sa kalamposan sa iyang katawhan. Sakto ang panultihon nga ang matang sa tawo maoy makapahimo sa dapit, dili ang dapit maoy makapahimo sa matang sa tawo. Sama na lang ni Ginang Jamaila Alvarado nga larino na kaayong mopaambit sa kamahinungdanon sa Bojo River.

“Ako anak og mangingisda, asawa og mangingisda,” mao ni iyang gipamulong isip pag-abli sa iyang lecture may kalabotan ang mangrove detrital food chain. Matud pa niya nga ang “bojo” nagpasabot og kinutoban, sangko-anan, kisame o atop sa sapa, dili “boho” nga buot ipasabot buslot.

Iyang gipasabot nga kun asa ang bakhaw duna gyuy buwa duol niini kay gininhawa kini sa bakhaw pinaagi sa pneumatophores. “Makakita gani mo anang morag tunok dinha, mao na siya ang pneumatophores. Ayaw mo kabalaka kay wala na magpasabot nga abi nagbuwa ang tubig, hugaw. Hinungaw na sa gininhawa sa mga bakhaw ug pagatpat,” paghatag niyag katin-awan.

Tungod niini, hapsay nga nanagsalag ang 61 ka matang sa langgam sama sa Asian glossy starlings (Aplonis panayensis) ug Striated heron (Butorides striata), kauban ang 52 ka kinabuhi nga nangausab. Inay mamutol og bakawan (Rhizophora) ug pagatpat (Sonneratia), nangahimo na silang reef rangers – magbalantay sa kagasangan!

“Wala mi magbaton og kahibalo nga susama anang nakagradwar og kurso. Dili mi sama ka-maalamon susama ninyong mga propesyonal, apan naikag mi motuon pinaagi sa programa sa LGU ug ni Sir Boboi kay nakakita man mi nga kaming mga anak sa sapa mao gyuy angayan mag-una sa pag-amping niini.

Dinhi mi nakakita’g kahayag, dinhi pud among mga anak nangatawo. Ang among pag-amping sa sapa susamag pag-amping namo sa kaugmaon sa among mga anak, sa umaabot pang Aloguinsanon,” niya pa ngadto sa pundok sa mga doktor nga niadtong adlawa andam makighugoyhugoy sa Bojo pinaagi’g river cruise ug mangrove propagule planting.

Samtang ang 21K runners gitagaan sab og kahigayonan nga mag-river cruise, o ba kaha mag-snorkel sa Bonbon niadtong adlawa aron sud-ongon ang Gorgonian fan corals nga naulian nas ilang kaanindot, ingon man mga bag-ong tubo nga isda tungod kay gipanalipdan na man ang Bonbon marine sanctuary sulod na karon sa tulo ka tuig.

Ang ubang mangingisda giisip na sab karon nga local tour guides. Sila ang mobugsay ug mohatod sa mga bisita ngadto sa baba sa Bojo pinaagi sa ilang mga baroto, diin sugaton silas lantong sa Tañon.

“Motabang sab og pasabot ang mga local guides may kalabotan sa natural ug cultural heritage sa Bojo,” matud ni Jamaila. “Duna moy option mag-trek sa atong 400-meter boardwalk,” nagkanayon siya. Ang boardwalk lagbas sa mangrove forest mosangko ngadtos 150-step natural trail na naa ipahimutang kilid sa bukid, tungas ngadtos’ payag-payag diin makita ang kinatibuk-ang bayhon sa sapa.

Ang nakanindot didto sa Bojo mao ang yanong katulganan. Gihulagway namo kini nga Amazon accommodation, kay didto sa walay bungbong nga payag-payag dihay upat ka katre nga gipangbukotan lang og muskitero. Apan duna sab homestays (bed and breakfast) nga ikatanyag ang Aloguinsan gawas sa ilang pension house ug eco-lodge. Pakisayod lang sa Aloguinsan Homestay Association (ALOHA) sa (63) (32) 469-5604 o ba kaha pag-email sa tourism officer: [email protected]. (BANAT NEWS)