American landing sa Talisay halandumon

CEBU, Philippines - Tam-is kaayo nga sud-ongon ang kagawasan ug bulahan ang mga kabatan-onan karon tungod kay sila maoy nakatagamtam niini apan kasagaran kanila ang walay kalibutan ug wala maghuna-huna sa mga tawo nga nakigbisog aron ang kagawasan matagamtaman.

Siguradong ang uban kanato nakadungog na sa mga istorya sa atong mga apohan ug ginikahan kinsa mga buhing saksi sa pagsilaob sa ikaduhang gubat sa kalibutan o World War II niadtong tuig 1942.

Atong mabantayan ang ilang mga buhing paghulagway sa kapait sa ilang mga kasinatian niadtong panahona.

Usa nga buhing saksi sa maong giyera mao si Retired Colonel Leonardo Abalo Sr., 88-anyos, residente sa barangay Poblacion, dakbayan sa Talisay.

Matud niini nga niadto boluntaryo siyang miapil sa Amerikanhong kusog sa WWII diin nadestino siya sa Intelligence Unit kon “G-2”.

Silang mga sakop sa intelligence dobleng magmabinantayon tungod kay gamay nilang sipyat siguradong kinabuhi nila ang bugti.

Ang trabaho sa G-2 mao ang pagpaniid diin kinahanglan silang makigtipon sa ilang mga kontrang Hapones aron makakuha og mga intelligence report.

Si Col. Abalo kinsa Sarhento pa ang ranggo niadtong higayona ang nagtrabaho isip kapatas sa proyekto sa mga Hapon nga airport diha sa barangay Lahug, dakbayan sa Sugbo apan inig ka gabii mosaka siya ngadto sa bukid sa ilang kampo aron motaho sa iyang mga nahipos nga impormasyon.

Ang ilang headquarter ang nahimutang sa barangay Tabunan lungsod sa Tuburan.

Inig lugsong niya sa patag magbutang siya og armed band sa Hapon aron dili siya hilabtan ug magtrabaho na usab isip kapatas.

Iyang gisaysay nga bisan sakit sa iyang buot ug sa uban niyang kauban mapugos sila og butang og armed band sa Hapon aron ingnon nga atoa sa ilang kontra ang ilang simpatiya.

Usahay si Col. Abalo ang madestino sa pagsuroy ngadto sa night club aron maniid sa mga kalihokan sa mga Hapon ug matud niya nga gawas sa military intelligence adunay mga civilian intelligence usab ug uban kanila mga babaye nga naa manarbaho sa night club.

Makita sa nawong ni Col. Abalo ang kasuko dihang iyang gihulagway ang mga nasinating panaugdaog ug panamastamas sa mga Hapones ngadto sa mga Pilipino.

Gibutyag niini nga niadtong panahon sa giyera ang mga babaye ang panglugoson sa mga sundalong Hapon.

“Nganong dili man ta maglagot, ang atong mga babaye they are being raped, mora og dili man gud to sila Christians kung unsay naa sa ilang huna-huna ila gyung buhaton,” ni Col. Abalo pa.

Gibutyag usab niini ang uban pa nga dili maayong buhat sa mga Hapones ngadto sa mga Pilipino “ang ilang panaugdaog, dakop nga walay sala ug pangastigo ngadto sa mga sibilyan, ang mga sibilyan they are charged as guerillas”.

Gisaysay usab niini nga kung maatlan sila og engkwentro tali sa mga Hapones nga sundalo ang ilang pamahaw inig ka buntag saging suwaan og kalibkib sa lubi.

Gipasabot ni Col. Abalo nga ang kalibkib kanang nahibilin nga namilit sa bagol sa lubi nga gikan gilugit.

Usa sa ilang problema niadtong giyera kung adunay mga kauban nilang madakpan kay pugson kini og patug-an sa mga Hapon ug pasaligan nga dili patyon kung itudlo ang uban pa nilang mga kauban.

Usa sa iyang gihulagway nga nahitabong dakong engkwentro tali sa mga sundalong Hapones ug mga Pilipinong sundalo uban sa mga guerilla diha sa sitio Babag ug Antuwanga sa barangay Lahug diin daghan usab nga mga kauban nila ang nangamatay apan base sa taho nga ilang nadawat daghang mga sundalong Hapones ang nangamatay sa engkwentro dinhi sa Sugbo.

Tuig 1945, tulo ka tuig gikan sa pag-usbong sa gyera nahitabo ang liberasyon nganhi sa Sugbo.

Ang headquarter sa Tacloban mi-request og mga sundalong Pilipino nga ipadala ngadto sa maong lugar aron mo-uban sa mga Amerikanong sundalo aron himoong guide ug interpreter sa pagtakas nila sa Talisay. “Takas” buot ipasabot pagdunggo ug pag-haw-as nila gikan sa ilang mga gisakyan aron mosusi sa lugar.

Matud ni Col. Abalo nga 30 ka mga sundalong Pilipino ang nabutang sa unang batch ug laing 30 sa ikaduhang batch diin lakip siya niini.

Ang unang batch ang gikuha sa eroplanong C-71 gikan sa ilang headquarter sa lungsod sa Tuburan apan silang ikaduhang batch ang nabiyaan sa maong abyon hinungdan nga ang maong grupo ang gimanduan sa ilang opisyal nga magtukod og monitoring station ug nagbuhat sila og message center diha dapit sa ibabaw nga bahin sa Santa Lucia Subdivision, bukirang lugar sa dakbayan sa Talisay.

Ang 30 ka sundalo nga nadala ngadto sa Tacloban ang gibahin ngadto sa Company ug sila maoy migiya sa mga Amerkanong sundalo pag-abot nila sa dakbayan sa Talisay.

Sa Talisay walay nahitabong resistant sa mga Hapones ug mga engkwentro gawas sa mga landmine o mga bomba nga gipanglubong diha sa kabaybayonan sa siyudad.

Si Lieutenant General Arnold Williams sa US Army ang nangulo sa takas sa dakbayan sa Talisay kinsa ang mga sakop niining sundalo ang naggikan sa regiment sa Masachusette.

Si Col. Abalo ang supak sa terminong “American Landing”, ug moingon silang American Landing that is wrong, that was “Filipino-American Landing” kay duna may mga Pilipino nga nag-guide, they admitted it, even the American admitted it.”  

Human sa giyera ang mga sundalong nakigbisog sa atong kagawasan ang mahimut-on kaayong nagsud-ong karon.

Ug swerte ang mga bag-ong henerasyon tungod kay sila maoy nakapahimulos sa kagawasan nga gipakigbisogan sa atong mga beteranong sundalo .

Dugang ni Col. Abalo nga igo na lang silang maghandom sa ilang kasinatian kaniadto sa giyera “ang among gibati karon mao ang paghandom sa kalisod sa kagahapon nga among nasinati ngadto sa mga Hapon”. - BANAT NEWS